توصیه های غذایی در فصل زمستان

فصل زمستان مزاجی سرد و تَر دارد و به همین دلیل ما باید مراقبت‌هایی متناسب با سردی و تَری داشته باشیم و تدابیری از نوع گرم و خشک انتخاب کنیم. البته همانطور که ابوعلی سینا در کتاب قانون می‌فرمایند: (به شرط آنکه زمستان جنوبی نباشد).

زمستان جنوبی

معنای زمستان جنوبی زمستان گرم است. یعنی زمستانی که به اندازه کافی سرد و بارانی و برفی نباشد. در این شرایط ما باید مقداری تدابیر را تغییر دهیم و شاید بشود این شرایط را به زمستان‌هایی که امروزه گرم تر از قبل هستند -به علت افزایش ماشین‌ها و وسایل نقلیه و لوازمی که مدام در سطح و جو زمین حرارت تولید می کنند- تعمیم داد.

 ما می دانیم که سطح زمین خیلی گرمتر از قبل شده و خانه‌ها هم خیلی گرمتر از قبل شده اند. ظاهراً ما هم باید مقداری از این تدابیر زمستانه را که می گوییم نسبت به شهر و منطقه خود، نوع گرما و سرمای زمستان منطقه و شرایط زیست محیطی تغییر دهیم، تعدیل کنیم و بعد استفاده کنیم.

 تدابیر تغذیه در فصل زمستان

در یک نگاه کلی باید گفت که ما در زمستان باید از سرد و تَر پرهیز کنیم پس در نتیجه باید در مصرف خوراک سرد و تَر احتیاط کنیم. شاید‌ چیزی که ذهن شما را مشغول می کند سوال درباره نحوه مصرف خیلی از سبزیجات، صیفی‌جات و میوه‌ها باشد.

چون ارتباطات مناطق با هم نزدیک شده است ما میوه‌هایی را که در مناطق گرم جهان هستند در زمستان به راحتی در اختیار داریم حتی در مناطقی در محیط گرمی که با گلخانه‌ها ایجاد می‌کنند در فصل سرما میوه‌هایی تولید می‌کنند که مخصوص فصل سرما نیست. امروزه میوه‌های همه فصول را در میوه فروشی ها می بینیم  و مصرف اینها باعث می شود از تعادل خارج شویم و نظم طبیعت را به هم زنیم. باید مراقبت بیشتری کنیم. یعنی فقط با آنچه که خداوند مناسب هر فصل رویانده است برنامه ریزی خوراکی کنیم –که اگر اکتفا می کردیم و آنقدر همه چیز مخلوط نمی شد آنقدر هم مشکل سلامتی نداشتیم-.

 ترک صیفی جات سرد در فصل سرما

الان یکی از بزرگترین مشکل ما در خوردنی ها این است که در وسط زمستان کاهو، خیار، گوجه حتی هندوانه -که بسیار میوه مضری در زمستان است- استفاده می شود. باید در فصل سرما از این نوع خوراکیها پرهیز کنیم یا کمتر استفاده کنیم و به جای آن از سبزی هایی بیشتر استفاده شود که گرم هستند. مثلاً می خواهید سالاد درست کنید با کلم و گل کلم درست کنید، با هویج و کرفس درست کنید و در آن سبزیجات گرم بریزید. همین لبویی که الان مصرف آن خیلی شایع است و شلغم که از قدیم هم بوده و بصورت پخته در فصل سرما میل می شده خیلی خوب است.

سبزی های مناسب زمستان

سبزی در سفره بگذارید. از بهترین سفره آرا های سنتی سبزی خوردن است اما در فصل زمستان مثلاً خرفه و کاسنی و گشنیز استفاده نشود، اینها سرد هستند و بیشتر جعفری، نعنا، ترخون، ریحان و سبزیجاتی که مزاج گرم‌تر دارند استفاده کنید. اگر فصل و منطقه شما بسیار سرد است مختصری از سیر و پیاز و تَره استفاده شود ولی اگر در مناطق گرم و خشک هستید و زمستان‌های خشکی دارید مصرف سیر و پیاز خام می تواند مشکل آفرین باشد.

تغییرات سیستم گوارش در فصل زمستان

قبل از ورود به بحث غذاها لازم است در مورد تغییراتی که در فصل زمستان در سیستم گوارش انسان رخ می دهد توضیح دهیم و بعد وارد بحث (چه بخوریم و چه نخوریم) شویم.

به صورت طبیعی وقتی هوای اطراف سرد باشد چون انسان می خواهد از اندام‌های داخلی و هم‌چنین  قوای حیاتی خود مراقبت کند حرارت را به درون می فرستد تا بتواند باطن را گرم نگه دارد. به همان نسبت حرارت به گوارش بیشتر می رسد پس گوارش هم گرمتر و قوی‌تر میشود و قدرت هضم بالا می رود. یعنی قدرت هضم در زمستان نسبت به فصل تابستان بسیار بالاتر است، بنابراین غذاهایی را می طلبد که نیاز به هضم بیشتر و قوی تر دارند یعنی اگر در مقابل یک قوة هضم خیلی قوی قرار بگیرند به زودی منهدم نشوند و به اصطلاح طب سنتی نسوزند. به خاطر همین است که ما استفاده از گوشت‌ها را در فصل زمستان مناسب می دانیم یا استفاده از هریسه‌ و یا حلیم و آش‌های غلیظی که به صورت مخلوطی از حبوبات، غلات همراه با گوشت و غیره تهیه می شوند مناسب فصل زمستان است.

عادات سنتی زمستانه

مصرف غذاهای غلیظ در زمستان

نگاه کنید به مناطق سنتی کشور و ببینید چه غذاهایی در زمستان بیشتر بوده و هست. کله پاچه، حلیم،‌ آبگوشت برای زمستان بوده و اینها واقعاً براساس مزاج فصل و مزاج انسان‌ها تنظیم شده است. بنابراین ما هم توصیه می کنیم افراد چنانچه در شهری یا منطقه‌ای هستند که زمستانی طبیعی دارند یعنی هوا سرد است و بارندگی دارد، یعنی دمای هوا به میزان قابل توجهی پایین است و واقعاً زمستان است، تدابیر زمستانه را رعایت کنند و از غذاهای غلیظ‌تر استفاده کنند که انرژی و حرارت بیشتری برای بدن تولید می کند و غذاهایی که هضم بیشتری می طلبد مثل گوشت‌ها.

گوشت مناسب زمستان

 گوشتی که در طب سنتی بیشتر توصیه شده گوشت گوسفند و گوشت گوساله جوان است. گوشت گوساله جوان شباهت زیادی به گوشت‌های معتدل دارد به خاطر اینکه مزاج گوساله در واقع سرد و خشک است اما در کودکی یعنی در طفولیت و در مقطع گرم و تَر زندگی به سر می‌برد. این گرمی و تری و این سردی و خشکی همدیگر را خنثی می کنند و به اعتدال می رسانند. یعنی گوشتی مناسب برای تغذیه و با مزاجی نسبتاً معتدل. همانطور که در قرآن کریم هم آمده حضرت ابراهیم ع از مهمانان خود با گوساله بریان شده پذیرایی کردند. این هم یک تأییدی بر حرف ماست.

البته در فصل زمستان و در مناطق سردسیر برای افرادی با گوارش قوی مصرف گوشت بچه شتر و شترمرغ هم به مقدار معتدل مجاز است اما قابل توصیه به همه و برای همه مناطق نیست.

 ولی گوشت ماهی و گوشت بزغاله هر چند که از گوشتهای مفید در بدن های سالم هستند اما چون گوشتهایی سرد مزاج اند در زمستان اصلاً توصیه نمی شود.

استفاده از دیگ افزارهای گرم

همین گوشتها را هم ما باز در طب سنتی می‌گوییم با توابل یا دیگ‌افزارهای گرم تهیه کنند، همان چیزی که به طور مصطلح به آن ادویه گفته می شود -در طب سنتی ادویه یعنی دوا و آنچه امروزه در آشپزخانه به آن ادویه می گویند باید به نام دیگ‌افزار یا توابل یا افاویه نام برده شوند- مثلا در کتاب‌ها توصیه شده اگر مقداری دارچین یا مقداری زیره یا آویشن و…. به غذاها و گوشت‌های سرد اضافه شود هم قدرت هضم را بیشتر خواهد کرد و هم گرمی غذا را مناسب‌تر خواهد کرد. بنابراین باعث می شود که معده از مصلحات غذایی یاری بگیرد و هضم بهتری داشته باشد.

باز هم تاکید می کنم زمستانی که رطوبت و بارندگی دارد از توابل مثل همین دارچین، زیره، ادویه‌جات، کمی زنجبیل می شود با خیال راحت تری استفاده کرد اما در مناطق گرم و خشک مثل شهرهای یزد و قم و مناطق کویری … نباید در افزودنی های گرم و خشک افراط شود. اما در شهرهایی مثل اردبیل، تبریز، رشت و سایر مناطق سرد کشور در زمستان بیشتر می توانند از افزودنی های گرم و خشک استفاده کنند چون با مزاج شهر و اقلیم بیشتر سازگاری دارد، سیر و پیاز هم در این مناطق می توانند گرمی مناسب و قدرت هضم خوبی به غذاها بدهند و بدن را یاری کنند.

مصرف مرغ در زمستان

در مورد مرغ ، اگر مرغ محلی و خانگی باشد و در فضایی طبیعی با تغذیه‌ای طبیعی رشد کرده باشد مزاج آن گرم ملایم است و هضم خوبی هم دارد و مخصوص افراد کم تحرک و کم کار است که متاسفانه امروزه اغلب افراد جامعه را شامل می شود پس به عنوان گوشت مصرفی می تواند استفاده شود.

در توصیه های اسلامی در مورد مرغ‌های خانگی که از همه مواد موجود حتی زباله‌های روی زمین برای تغذیه استفاده می کنند یک اصطلاحی دارند و می گویند: (مرغ، خوک طیوراست).‌ بخاطر اینکه از حتی نجاسات و غیره هم تغذیه می کنند. بنابراین مضموم شمرده شده است. ولی اگر نوع تغذیه آن کنترل شود -چون دقیقاً اشاره شده به چه دلیل بد است- اگر نوع غذای او اصلاح شود و پرورش صحیح پیدا کند، گرم و تَر است و در فصل زمستان در کنار سایر گوشتها قابل استفاده است.

غلات و حبوبات گرم

در سایر مواد غذایی مثل حبوبات و غلات هم باید از نوع گرم‌تر استفاده کنیم. فرضاً برنج سرد است و گندم گرم است، ترجیح می دهیم در فصل سرما نان گندم کامل نسبت به برنج بیشتر استفاده شود. نخود گرم است ماش و عدس سرد است، ترجیح می دهیم نخود در حبوبات نسبت به ماش و عدس بیشتر استفاده شود، و به همین نسبت برنامة غذایی را در محدوده گرم و خشک تنظیم می کنیم و برای خشکی دادن به نسبت رطوبت هوا دقت می کنیم.