توصیه های طب سنتی در فصل زمستان

توصیه های طب سنتی در فصل زمستان که مزاجی سرد و تَر دارد چیست؟ ما باید چه مراقبت‌هایی در مورد سردی و تَری داشته باشیم؟

فصل زمستان مزاجی سرد و تَر دارد و به همین دلیل ما باید مراقبت‌هایی در مورد سردی و تَری داشته باشیم و تدابیری از نوع گرم و خشک انتخاب کنیم. البته همانطور که ابوعلی سینا در کتاب قانون می‌فرمایند: به شرط آنکه زمستان جنوبی نباشد.

زمستان جنوبی یعنی چه؟

معنای زمستان جنوبی زمستان گرم است یعنی زمستانی که به اندازه کافی سرد و بارانی و برفی نباشد. در این شرایط ما باید یک مقدار تدابیر را تغییر دهیم و شاید بشود این شرایط را تعمیم داد به زمستان‌هایی که امروزه گرم تر از قبل هستند به علت افزایش ماشین‌ها و وسایل نقلیه و لوازمی که مدام در سطح و جو زمین حرارت تولید می کنند و ما می دانیم که سطح زمین خیلی گرمتر از قبل شده و خانه‌ها خیلی گرمتر از قبل شده اند. ظاهرا ما هم باید مقداری از این تدابیر زمستانه را که می گوییم نسبت به شهر خود، منطقه خود، نوع گرما و سرمای زمستان منطقه و شرایط زیست محیطی تغییر دهیم، تعدیل کنیم و بعد استفاده کنیم.

 در یک نگاه کلی باید گفت که ما در زمستان باید از سرد و تر پرهیز کنیم . حالا سوالی که اینجا پیش می آید درباره نحوه مصرف خیلی از سبزیجات، صیفی‌جات و میوه‌هاست.

چون ارتباطات مناطق با هم نزدیک شده است ما میوه‌هایی را که در مناطق گرم جهان هستند در زمستان به راحتی در اختیار داریم حتی در مناطقی در محیط گرمی که با گلخانه‌ها و غیره ایجاد می‌کنند در فصل سرما میوه‌هایی تولید می‌کنند که مخصوص فصل نیست. ما میوه‌های همه فصول را در میوه فروشی ها می بینیم  و مصرف اینها باعث می شود از تعادل خارج شویم و نظم طبیعت را به هم زنیم. باید مراقبت بیشتری کنیم. یعنی فقط با آنچه که خداوند مناسب این فصل رویانده است برنامه ریزی خوراکی کنیم. که اگر همیشه به همین اکتفا می کردیم و اینقدر همه چیز مخلوط نمی شد اینقدر هم مشکل پیش نمی آمد.

 الان یکی از بزرگترین مشکل ما در خوردنی ها این است که در وسط زمستان کاهو، خیار، گوجه حتی هندوانه، که بسیار میوه مضری در زمستان است، استفاده میشود. باید در فصل سرما از این نوع خوراکیها پرهیز کنیم کمتر استفاده کنیم و به جای آن از سبزی هایی بیشتر استفاده بشود که گرم هستند. مثلا می خواهید سالاد درست کنید با کلم و گل کلم درست کنید، با هویج و کرفس درست کنید و در آن سبزیجات گرم بریزید. همین لبویی که الان مصرف آن خیلی شایع است و شلغم که از قدیم هم بوده و بصورت پخته در فصل سرما میل می شده خیلی خوب است.

سبزی در سفره بگذارید!

از بهترین سفره آرا های سنتی سبزی خوردن است اما در فصل زمستان مثلا خرفه و کاسنی استفاده نشود اینها سرد هستند و بیشتر جعفری، نعنا و ریحان و سبزیجاتی که مزاج گرم‌تر دارند استفاده کنید. اگر فصل و منطقه شما بسیار سرد است مختصری از سیر و پیاز و تَره استفاده شود ولی اگر در مناطق گرم و خشک هستید و زمستان‌های گرم و خشکی دارید مصرف سیر و پیاز خام میتواند مشکل آفرین باشد.

قبل از ورود به بحث غذاها لازم است در مورد تغییراتی که در فصل زمستان در سیستم گوارش انسان رخ می دهد توضیح دهیم و بعد وارد بحث اینکه چه بخوریم و چه نخوریم شویم.

به صورت طبیعی انسان وقتی هوای اطرافش سرد باشد چون می خواهد از اندام‌های داخلی و هم‌چنین  قوای حیاتی خود مراقبت کند حرارت را به درون می فرستد تا بتواند باطن را گرم نگه دارد. به همان نسبت حرارت به گوارش بیشتر می رسد پس گوارش هم گرمتر و قوی‌تر میشود و قدرت هضم بالا می رود یعنی قدرت هضم در زمستان نسبت به فصل تابستان بسیار بالاتر است، بنابراین غذاهایی را میطلبد که نیاز به هضم بیشتر و قوی تر دارند یعنی اگر در مقابل یک قوة هضم خیلی قوی قرار بگیرند به زودی منهدم نشوند و به اصطلاح طب سنتی نسوزند و به خاطر همین هست که ما استفاده از گوشت‌ها را در فصل زمستان مناسب می دانیم یا استفاده از هریسه‌ و یا حلیم و آش‌های غلیظی که به صورت مخلوطی از حبوبات، غلات و همراه با گوشت و غیره تهیه می شوند مناسب فصل زمستان است. نگاه کنید به مناطق سنتی کشور و ببینید چه غذاهایی زمستان بیشتر بوده و هست. کله پاچه، حلیم،‌ آبگوشت برای زمستان بوده و اینها واقعا براساس مزاج فصل و مزاج انسان‌ها تنظیم می شده . بنابراین ما هم توصیه می کنیم افراد چنانچه در شهری یا منطقه‌ای هستند که زمستانی طبیعی دارند یعنی سرد است و بارندگی دارد، دمای هوا به میزان قابل توجهی پایین است یعنی واقعا زمستان است، تدابیر زمستانه را رعایت کنند یعنی باید از غذاهای غلیظ‌تر استفاده کنند که انرژی و حرارت بیشتری برای بدن تولید می کند و غذاهایی که هضم بیشتری می طلبد مثل گوشت‌ها.

 گوشتی که در طب سنتی بیشتر توصیه شده گوشت گوسفند و گوشت گوساله جوان است. گوشت گوساله جوان شباهت زیادی به گوشت‌های معتدل دارد به خاطر اینکه مزاج گوساله درواقع سرد و خشک هست اما در کودکی یعنی در طفولیت خودش در مقطع گرم و تَر زندگی به سر می‌برد. این گرمی و تری و این سردی و خشکی همدیگر را خنثی می کنند و به اعتدال می رسانند. یعنی گوشتی با مزاجی نسبتا معتدل. همانطور که در قرآن کریم هم آمده حضرت ابراهیم از مهمانانشان با گوساله بریان شده پذیرایی کردند. این هم یک تأییدی بر حرف ماست.

البته در فصل زمستان و در مناطق سردسیر برای افرادی با گوارش قوی مصرف گوشت بچه شتر و شترمرغ هم به مقدار معتدل مجاز است اما قابل توصیه به همه و برای همه مناطق نیست.

 ولی گوشت ماهی و گوشت بزغاله هر چند که از گوشتهای مفید در بدن های سالم هستند اما چون گوشتهایی سرد مزاج اند در زمستان اصلا توصیه نمی شود. همین گوشتها را هم ما باز در طب سنتی می‌گوییم اگر با توابل یا دیگ‌افزارهای گرم تهیه کنند آن چیزی که به طور مصطلح به آن ادویه گفته می شود -در طب سنتی ادویه یعنی دوا و آنچه امروزه در آشپزخانه به آن ادویه میگویند باید به نام دیگ‌افزار یا توابل یا افاویه نام برده شوند- مثلا مقداری دارچین مقداری زیره یا آویشن در کتاب‌ها توصیه شده که به غذاها و گوشت‌های سرد زده شود هم قدرت هضم را بیشتر خواهد کرد و هم گرمی غذا را مناسب‌تر خواهد کرد. بنابراین باعث میشود که معده یاری بگیرد از مصلحات غذایی و هضم بهتری داشته باشد.

 سایر چیزها مثل حبوبات و غلات هم باید از نوع گرم‌ترش استفاده کنیم فرضاً برنج سرد است، گندم گرم است، ترجیح می دهیم نان گندم کامل نسبت به برنج بیشتر استفاده شود، نخود گرم است ماش و عدس سرد است، ترجیح می دهیم نخود در حبوبات نسبت به ماش و عدس بیشتر استفاده شود، و به همین نسبت برنامة غذایی را در محدودة گرم و خشک تنظیم می کنیم و برای خشکی دادن به نسبت رطوبت هوا دقت می کنیم. باز هم تاکید می کنم زمستانی که رطوبت دارد بارندگی دارد از توابل مثل همین دارچین، زیره ادویه‌جات، کمی زنجبیل می شود با خیال راحت تری استفاده کرد اما در مناطق گرم و خشک مثل شهرهای یزد و قم و مناطق کویری … نباید در افزودنی های گرم و خشک افراط شود. اما در شهرهایی مثل اردبیل تبریز رشت و سایر مناطق سرد کشور در زمستان بیشتر میتوانند از افزودنی های گرم و خشک استفاده کنند چون با مزاج شهر و اقلیم بیشتر سازگاری دارد، سیر و پیاز هم در این مناطق میتوانند گرمی مناسب و قدرت هضم خوبی به غذاها بدهند و بدن را یاری کنند.

در مورد مرغ ، اگر مرغ محلی و خانگی باشد و در فضایی طبیعی با تغذیه‌ای طبیعی رشد کرده باشد مزاج مرغ گرم ملایم است و هضم خوبی هم دارد و مخصوص افراد کم تحرک و کم کار است که متاسفانه امروزه اغلب افراد جامعه را شامل می شود پس به عنوان گوشت مصرفی میتواند استفاده شود. در توصیه های اسلامی مرغ‌های خانگی که از همه مواد موجود حتی زباله‌های روی زمین برای تغذیه استفاده می کنند یک اصطلاحی در مورد آن دارند  می گویند (خوک طیور) است.‌ بخاطر اینکه از حتی نجاسات و غیره هم تغذیه می کنند و استفاده می کنند بنابراین مضموم شمرده شده است. ولی اگر نوع تغذیه آن کنترل شود -چون دقیقا اشاره شده به چه دلیل بد است- اگر نوع غذای او اصلاح شود و خانگی یا محلی پرورش پیدا کند گرم و تَر است و در فصل زمستان در کنار سایر گوشتها قابل استفاده است.