فصل تابستان از نظر طب سنتی

فصل از نظر طبی با فصل از نظر تقویمی فرق می کند. از دیدگاه اطبا و حکمای طب سنتی چند شاخص برای تشخیص شروع تابستان وجود دارد. یکی زمان ورود به آب و هوایی است که بدن نیاز به ترویح و تبرید داشته باشد یعنی فرد برای خنک کردن خود دوست دارد خودش را باد بزند و یک خنکی ملایم برای خود ایجاد کند. ترویح یعنی روح افزایی چون قلب و روح  از گرمترین اعضای بدن ما هستند و روح خیلی هم لطیف است و زود آسیب حرارتی می بیند، در برابر حرارت، اول از همه نیاز به خنک سازی دارد و تبرید به معنای خنک سازی ملایم -نه سرد کردن بیش از حد-است. اگر فرد به این عوامل نیاز پیدا کرد دیگر می گوییم وارد فصل تابستان شده ایم و ما در طب برای تعیین آغاز و انتهای فصول اصلاً به تقویم نجومی کاری نداریم .

 ما در فصل تابستان مثل همه فصول دیگر تمام تدابیر ششگانه سلامتی بخش را نیاز داریم. برای اینکه بتوانیم خود را سالم و سلامت به آخر فصل برسانیم و کمترین بیماریها را تجربه کنیم و بهترین حس را در این فصل داشته باشیم و از خوبی‌ها و فواید هر فصلی بهره کافی ببریم.

با اولین عامل از عوامل ششگانه وارد می شویم در بحث تدابیر و آن آب و هواست. مسلما اولین چیزی که به ذهنمان می رسد اینست که هوا در تابستان خیلی گرم است می‌خواهیم خود را خنک کنیم. چطور خنک کنیم؟ این نحوه خنک سازی یکی از مسائل خیلی مهم است.

 اول یادتان باشد که ما در فصل تابستان گرما را برای همه مضر نمیدانیم. کسانی که مزاج های پایه سردی دارند، کسانی که بلغمی مزاج شده اند، کسانی که در مقطع بلغمی سنشان هستند مثل پیرها و سالمندان از فصل تابستان و گرمای تابستان استفاده عالی می‌توانند ببرند. نباید به چشم یک ضرر به گرما نگاه کنیم .

اما عمدتاً گرمای بیش از حد چون افنای رطوبات بدن می دهد باید تعدیل و مدیریت شود. گرمای خارجی ، حرارت غریزی ذاتی بدن را یک جوری سرکوب می کند و به حاشیه می راند که برای بدن ما مضر است پس باید میزان دما را کنترل کرد ، از شدتش باید کاست و از خوبی هایش باید استفاده کرد. هدف از این بحث اینست که ما یاد بگیریم که با گرما و سرمای یک فصل نباید به صورت یک مبارزه و مقابله برخورد کنیم بلکه باید تعدیل کنیم. تعدیل یعنی به تعادل رساندن و میدانید عدالت برای هر فردی منحصر به فرد است ، مساوات نیست. یعنی فرد به خودش نگاه کند ببیند که الان چه میزان از این گرما را نگه دارد برای سلامتی اش و چه میزان از این گرما را مهار کند برای سلامتی اش.

پس در نتیجه طب سنتی با تمام خنک کننده های افراطی در فصل تابستان مخالف است. هر چیزی که بشدت محیط را سرد کند بسیار مضر است. چرا خداوند فصل گرما را برای ما قرار داده است؟ آیا این گرما بعد از این فصل بهار و زمستان و قبل از این فصل پاییز نیاز سلامتی بدن بوده؟  بدون شک این طور است. یعنی تدبیر حکیم این را به ما می رساند که حتماً برای ما مورد نیاز است و گردشی باید در بدن در چهار فصل رخ دهد که بدن به تعادل برسد. اتفاقاً اقلیم ما از لحاظ اینکه چهار فصلش نسبت به هم تعادل دارند و چهار فصل کامل و متعادل وجود دارد سالم‌ترین اقلیم ها از لحاظ اقلیم های آب و هوایی محسوب می شود.

توصیه می شود با گرما مبارزه نکنید فقط تعدیل کنید و از خنک کننده های ملایم بنا به سیستم آب و هوایی منطقه خود استفاده کنید. یعنی اگر در منطقه خشکی به سر می برید یا منطقه کویری است و حرارت آنقدر زیاد است که رطوبتی برای هوا باقی نمی ماند نباید از خنک کننده ای که هوا را خشک تر می کند استفاده کنید.

الان به طور متداول دو نوع خنک کننده بیشتر رایج است. یکی کولرهای آبی و یکی کولرهای گازی حالا چیلرها و غیره هم که آمده آنها فعلا متداول نیست. خنک کننده های آبی که رطوبت هم همراه خنکی به هوا می دهند و خنک کننده های خشک کننده هوا به نام کولرهای گازی که می بینید وقتی که کولر دارد کار می کند چند ده لیتر در روز آب از هوا می گیرد و دفع  می کند. خب منطقی به نظر میرسد که وقتی ما وارد منطقه خشکی می شویم که گرم است نباید از کولرهای خشک کننده استفاده کنیم چون بدن ما را دچار امراض خشک می کند. فصل تابستان چه مزاجی دارد ؟ فصل تابستان گرم و خشک است. حالا اگر مزاج پایه خشک باشد ، مزاج شهر خشک باشد -اغلب افراد در اثر طولانی ماندن در این مناطق خشک خودشان هم عارضه خشکی مزاج را پیدا کرده اند- حالا ما هم بیایم یک خنک کننده خشک کننده هوا هم استفاده کنیم به شدت امراض خشک را در این فصل بالا می بریم و این اشتباه باعث می شود که افراد حس ناخوشایندی در تابستان داشته باشند.

کولرهای آبی اما برای مناطقی که خشک هستند خوب است حتی توصیه می شود اگر خشکی هوا زیاد است بیایید رطوبت زایی کولر هایتان را زیاد کنید مثلاً دو پمپ آب در کولر تعبیه کنید تا رطوبت با فشار زیاد وارد هوا شود. در این صورت خنکی ایجاد می کند رطوبت هم ایجاد می کند و باعث می شود در منطقه گرم و خشک هم تری به بدن برسد هم خنکی و این یعنی مدیریت بهینه هوای فصل بر اساس مزاج منطقه و شهر.

 اما برعکس، در مناطقی که خیلی رطوبت بالاست مثل شمال کشورمان مثل جنوب کشورمان که نزدیک دریا هستند و رطوبت و حالت شرجی شدن هوا در فصول گرم زیادست این ها نیاز دارند که رطوبت گرفته شود یعنی این رطوبت زائد که امراض رطوبی را در بدن زیاد می کند در این مناطق باید با مدیریت هوا کاهش یابد. پس خنک کننده مناسب در اینجا کولرهای گازی است. هم رطوبت گرفته می شود و هم خنک می شوند. البته باید دقت شود که درجه سردی کولر تنظیم شود و سردی افراطی ایجاد نشود. دقت کنید که در حد امکان از مزاج فصل خیلی فاصله نگیرید.

متاسفانه در فصل تابستان بیشترین بیماری‌هایی که در درمانگاه‌ها و مطب‌ها مشاهده می شود سرماخوردگی است ، این یعنی چه؟ یعنی به درستی هوا را تعدیل نکردیم. یعنی فقط با گرما مبارزه کردیم که بتوانیم بر آن غلبه کنیم و این به معنای مدیریت بهینه نیست. دقت کنید فرض کنید که ما خانه خود را  در بالاترین سطح خنک کردیم، بالاخره باید از این خانه بیرون برویم. بعد در فضای بیرون یک شوک  حرارتی شدید به بدن وارد می شود یعنی بدن از یک خنکی شدید به گرمای شدید وارد می شود. در واقع شوک‌های ناگهانی یعنی اختلاف‌های خیلی زیاد در دما وکیفیات باعث بیماری زایی شدید می شود یعنی بیش از آن چیزی که باید بیماری زایی ایجاد می کند و باعث می شود که فرد در خارج شدن از منزل دچار شوک های مکرر شود و در نهایت سرما بخورد و امراض مخصوص فصل سرما بر او عارض شود و ما با یک فصل آشفته از لحاظ بیماری‌ها مواجه شویم. توصیه می شود خنک کننده هوایتان را مناسب مزاج خود، مناسب حال بیماری و سلامت خود، مناسب شهر و مزاج منطقه خود انتخاب کنید تا لااقل از لحاظ تدابیر آب و هوایی خود را بیمار نکنید.

یک نکته مهم اینست که تدبیر فصل تابستان را باید از بهار شروع کرد. از مهمترین تدابیر رفع امتلا و انباشتگی اخلاط و فضولات و مواد نامناسب در فصل بهار است که فصل تابستان به علت تحلیل شدیدی که در بدن ایجاد می کند فرد را دچار بیماری نکند. بنابراین هر فرد باید حواسش باشد که با امتلاء دم یا امتلا صفرا وارد فصل تابستان نشود و قبل از شروع فصل گرما و در خنکای فصل بهار اقدامات لازم را کرده باشد که کمترین زمینه بیماری را با خود به فصل تابستان ببرد. خصوصا برای پایه مزاج های گرم و سوء مزاج های گرم، امتلاء دم و امتلاء صفرا در تابستان میتواند خیلی آزارنده باشد.

دومین نکته ای که در تدابیر آب و هوایی فصل تابستان هست توصیه ایست که اغلب حکمای قدیم از جمله بوعلی اشاره کرده اند و مستقیماً تاکید کرده اند که فرد در معرض تابش مستقیم آفتاب  قرار نگیرد و استقرار او باید در سایه باشد و این یعنی اینکه اگر در خانه هم نبودید و خنک‌کننده هم همراهتان نبود و خواستید تدبیر خوبی برای آب و هوا در نظر بگیرید در محیط بگردید ببینید سایه کجاست محل استقرار، ایستادن یا فعالیت خود را در سایه قرار دهید. یعنی دمای هوای یک چیز است ، تابش مستقیم آفتاب هم چیز دیگر است. بنابراین انتظار داریم افراد علاوه بر اینکه تعدیل دما می کنند از در معرض تابش مستقیم قرار گرفتن هم خودداری کنند و کارها و فعالیتها را در سایه انجام دهند.

همچنین آرام و قرار و جلوگیری از حالت هایی که تنش و اضطراب ایجاد می کند هم کمک می کند که عوارض و مشکلات حرارتی کمتر شود چون مزاج خشم و هیجان و استرس و بی قراری نفسانی گرم است و این گرمای درونی بر آسیب زایی حرارتی فصل می افزاید و با وجودی که این حالات در همه زمانها مضر است ولی در تابستان بیشتر و بهتر باید مدیریت شود تا سلامت شما در معرض خطر قرار نگیرد.