خانه
مقالات
پکیج ها و دوره های آموزشی
درباره دکتر
آب و هوا، توصیه های طب سنتی در فصل های سال، خواب و بیداری، شش گانه سلامتی، فصل تابستان
آداب خواب تابستانه
از مهمترین مسائلی که در فصول مختلف در دیدگاه طب ایرانی به آن توجه میشود تدبیر خواب و بیداری است و متأسفانه از آن دسته تدابیری است که خیلی مورد غفلت واقع شده است. چرا ما یک مقدار که فصل جابه جا میشود یا تعطیلیها از راه می رسد یا مدرسه بچهها جلو و عقب میشود و… اولین چیزی که به خود اجازه میدهیم تغییر دهیم نظم خواب و بیداری است؟
اصل نظم در رفتار
نظم در بدن انسان خیلی امر مهمی است و از مهمترین هایش نظم خواب و بیداری و نظم ساعت غذا خوردن است. همة رفتارهای ما اگر نظم داشته باشند به بدن یک قانون میدهند. یعنی بدن به صورت قانون مند سلامت و بیماریهای خود را تدبیر میکند.
از مشکلات بزرگی که ما داریم یکی این است که ما از قدیم الایام تغییر ساعت شبانه روز را بر حسب فصول داشته ایم که در ساعت خواب تغییر ایجاد می کرد. و مباحثی در طب ایرانی داریم که اگر طول روز کوتاه شد یا بلند شد خواب را چکار کنیم و تغییراتی که در ساعات به دست خود احداث میکنیم هم البته هست.
خواب صحیح ضامن عملکرد اندام های داخلی
ما می دانیم که وقتی می خوابیم یک سری تحولات حرارتی در بدن ما اتفاق میافتد. اول بدن انسان در حال حرکت است خون در عضلات در حال چرخش است و حرارت بدن که معمولاً سوار بر خون است در عضلات ما، در دست و پا، در بیرون بدن خیلی متمرکز است. وقتی میخوابیم عضلات آرام میشوند حرکتها ساکن میشوند هم چیز میخوابد آرام میشود و خون و حرارت به درون بدن منحرف میشوند یعنی باطن ما گرم میشود و ظاهر ما سرد میشود.
در تابستان که فصل گرم و خشک است و حرارت باعث تحلیل قوای بدن شده است و تعادل گرمایی بیرون و درون مدام به علت افزایش حرارت محیط مختل می شود، سیستم گوارش سرد و ناتوان می گردد و به گرما نیاز دارد. یعنی اگر حرارت داخل برود به نفع هضم و جذب ماست.
از طرفی در تابستان طول شب کوتاه است و چگونه باید نیاز به خنکی در ظاهر و حرارت در باطن را تنظیم و تأمین کنیم؟ در اینجا به چند قانون لازم الاجرا نیاز داریم.
قانون اول: نیاز به خواب منظم در تابستان
برای تنظیم نوسانات حرارت غریزی که مدام به بیرون و درون جابجا می شود قبل از هر چیز به نظم در خواب نیاز داریم. برای حفظ سلامتی در فصل گرما خواب کافی و وافی در ساعت مناسب، از اوجب واجبات است.
به هیچ وجه در فصل گرما برای سایر مشغله ها از خواب خود نزنید. این کار یک ضرر خیلی عمده به بدن وارد خواهد کرد چون بدن در حالت بیداری حرارتها را بیرون داده و باطن سرد و عملکرد اندامهای حیاتی مختل شده است و اگر با خواب اصلاح نشود دردسرهای مکرر خواهید داشت.
واجب است یک خواب متعادل متناسب در مکان مناسب برای انسان اتفاق بیفتد تا تعادل برقرار شود.
ضرورت خواب خوب شب
در فرامین سلامتی بخش اسلامی، در نص صریح قرآن و توصیههای طب سنتی چند هزار ساله توصیه شده است که خواب مخصوص شب است و خواب روز بیماریزاست.
در مورد روز هم در مواقع مورد نیاز که سلامت بدن اقتضا میکند بنا بر شرایط خاص اجازه داده شده است اما تمام خصلتهای نیکی که برای خواب برشمردهاند مختص به خواب شب است. از طرفی ما در تابستان شبی کوتاه داریم و روزی بلند و باید نهایت استفاده را از این شب کوتاه داشته باشیم. بنابراین بعد از ابتداییترین ساعات ممکن پس از غروب آفتاب باید بخوابیم. مثلا اگر ساعت 5/8 و 9 شب نماز مغرب است بیایید ساعت 10 – 5/10 بخوابید و از آن طرف سعی کنید زودتر بیدار شوید یعنی بین الطلوعین و انرژیهای مثبت و حیات بخش بین طلوع فجر و طلوع آفتاب را درک کنید.
علاوه بر این بهترین خنکیهای تابستان در آن زمان است. یعنی کسی که میخواهد ورزش کند، کسی که میخواهد از خنکی هوا استفاده کند و روح خود را تلطیف کند، بهترین خنکیهای شبانه روز در تابستان بین الطلوعین و سحرگاه است.
پس قانون اول: ساعت خواب به میزان کافی و در طول شب باشد.
قانون دوم: اجازه خواب در روزهای طولانی تابستان
تنها جایی که در طب سنتی خواب روز اجازه داده شده است و در طب نبوی هم به آن توصیه شده است خواب قیلوله در میانۀ روزهای بلند تابستان است. یعنی یک چرت کوتاه -حدوداً 20 دقیقه تا نیم ساعت- هنگام قرار گرفتن آفتاب در بالای سر، در میانة روز (زمان زوال) وقتی آفتاب قبل از اذان ظهر در وسط آسمان قرار میگیرد وقت مناسب قیلوله است. این خواب کوتاه باید قبل از غذا خوردن ظهر باشد. از دیدگاه طب ایرانی در تابستان چون روز طولانیست و معمولاً دو وعده غذا کفایت نمیکند میانة روز باید یک چیزی خورده شود تا بدن قوای خود را به دست آورد.
خصوصیات قیلوله
میگویند این خواب قیلوله قبل از غذای ظهر باشد. چرا؟ چون هیجان صفرا در طول روز گرم تابستان رخ داده و فعالیتهای بدنی در نیمة اول روز غالباً بیشتر است و همه چیز باعث شده درون گرم تر شود و صفرا بالاتر رود و معده پر از ترشحات صفرایی است. حالا اگر غذا بدون استراحت بدن وارد معده شود منجر به بیماری میشود. پس با یک خواب آرام یک خنک سازی کوتاه مدت، در حد چرت زدن، مشکل حل می شود. بعد شما میتوانید نماز را به جا آورید و نهار را هم صرف کنید. نهاری که پختنی، سنگین و غلیظ نباشد و پرخوری هم نکنید.
شرایط مکان خواب در تابستان
یک: مکان خواب خنک باشد
نکتة بعدی شرایط و خصوصیتهای مکان خواب است. مکان خواب در فصل تابستان باید خنکای معتدل داشته باشد. مکان خواب تابستانی نباید گرم باشد. اگر گرم باشد نمیگذارد این آرام سازی نوسانات حرارت غریزی اتفاق بیفتد و آرامش لازم برای بدن تا به خواب عمیق رود و تمام قوا و روح را به درون و باطن فراخوان کند و یک تازه سازی انجام شود رخ نمیدهد.
دو: در مسیر جریان باد نخوابید
هرچند مکان خنک را برای خواب لازم داریم اما حواستان باشد این خنک کردن نباید یک چیزی مثل وزیدن مداوم باد کولر و پنکه باشد. کلا خوابیدن در مکانی که وزش باد در آن است مضر سر است. یعنی سر و قوای دماغی ضعیف میشود.
همچنین اخلاط پشت حلق و نزله که امُ الأمراض است شروع میشود و بیماریهای ویژه ای بدنبال آن ایجاد میشود.
باد بدن را خشک میکند و در فصل تابستان خشکیها نباید زیاد شود.
بنابراین خنک باشد اما نه خنکی که از وزش باد ایجاد میشود. وقتی پنکه را روشن میکنید ابتدا که رطوبتها و عرق سطح بدن را میبرد خنکی ایجاد میکند بعد اذیت کننده میشود و به خاطر همین در جاهایی مثل سواحل شمال و جنوب کشور که رطوبت و عرق زیاد است پنکه بیشتر کار میکند و میتواند خنک کند چون دائم این رطوبت مد نظر در دسترس است نه جاهایی که خیلی خشک هستند.
پس گرمی مکان خواب فواید خواب را مختل میکند فضای خواب خنک باشد اما خنکی از نوع وزش باد نباشد.
قوانین آب نوشیدن در خواب
یک مشکلی که ما عمدتاً به آن روبرو هستیم این است که افراد خصوصاً بچهها در خواب خیلی تشنه میشوند. نوشیدن در خواب مضر است. از بدترین چیزهایی که اندامهای باطنی را سرد و ناتوان میکند اینست که وسط خواب آب سرد بنوشیم. اما در فصول به شدت گرم و در شروع بیماریهای وبایی که عمدتاً مخصوص فصول گرم است و در تعریق زیاد هنگام خواب حکمای طب ایرانی اجازه داده اند فرد آب بنوشد اما آب کم مقدار. یعنی اگر بچه بیدار شد گفت تشنهام حجم زیاد آب به او ندهید آب کم مقدار با دمایی که خیلی سرد نباشد یعنی همان معتدل البرد خنک باشد و خیلی یخ نباشد.
و نکتة خیلی مهم اینست که اگر بچه بین خواب و بیداری است اصلا انگاری بیدار نیست و در خواب عمیق است باید او را هوشیار کنید بعد آب را بنوشانید. چون اگر روح به حالت هوشیاری برنگشته باشد در حالت آب خنک خوردن سردی بیشتری از آب به آن وارد میشود و بعد عوارض سردی روح به اندامهای باطنی متوجه میشود. این قوانین برای بزرگسالان هم صدق می کند پس این سه تا احتیاط را همه رعایت کنید: در رفع تشنگی میانۀ خواب باید آب یک مقدار خنک باشد -نه خیلی زیاد- حجم آب زیاد نباشد و فرد هم هوشیار باشد. با این شرایط اجازه دارید در فصل گرم و در شیوع بیماریهای وبایی و یا تعریق زیاد در خواب از آب استفاده کنید.
اما این قانون مهم طب ایرانی یادمان نرود: آب خوردن وسط خواب بسیار مضر و بیماریزاست.
علت تعریق در خواب
نکتة آخر در خواب تابستانه این است که افرادی که در خواب خیلی عرق میکنند چکار باید کنند؟
مکان و پوشش نامناسب
اولین نکتهای که طب سنتی میگوید: نگاه کنید به مکان خواب و پوشش فرد.
آیا خیلی لباس پوشیده؟ آیا لباس متکاثف و ضخیم به تن دارد؟ یعنی لباس او لطیف نیست که باعث عرق شده است؟ مسلماً در اینجا باید لباس را متعادل کنید یا مکان خواب گرم است و منجر به عرق ریختن میشود باید هوای اتاق را تعدیل کنید.
این دو تا اگر نبود میرود سراغ دو تا مطلب دیگر.
اضافه بار و سنگینی یا دفع مواد زائد
یکی اینکه آیا این فرد دچار بیماریهای امتلایی است؟
امتلا یعنی انباشتگی بدن از زوائد. وقتی فضولات در بدن جمع میشود سطح زیرین پوست و درون اندامها ممتلی میشوند از یک سری فضولات غلیظ و لزجی که نمیگذارند تبادلات حرارتی درست در بدن اتفاق بیفتد. حجمی نامناسب از مواد ناخواسته که قوای طبیعت می خواهد آنها را بیرون بریزد اما نمیتواند و به بدن فشار وارد می شود و عرق میکند.
یا اینکه قوت طبیعت برقرار است و برای دفع مواد زائد تلاش می کند و با عرق این مواد را بیرون میریزد پس حجم تعریق بالا می رود.
انواع تعریق در خواب
پس اگر فرد بعد از این عرق احساس خوب سبکی داشت کاری نداشته باشید چون بدن قوی شده و دارد هضم خوب را انجام میدهد و دارد با عرق زوائد را بیرون میریزد و این تعریق هیچ اشکالی ندارد. معمولاً این نوع از تعریق ملایم و مطبوع است.
ولی اگر بعد از تعریق فرد دچار ضعف شود یعنی توان دفع مواد مزاحم را نداشته و فقط در اثر خستگی و ضعف ناشی از این درگیری عرق کرده است و باید این بیماری امتلایی درمان شود تا به واسطة این عرق دچار ضعف قوا نشود.