خانه
مقالات
پکیج ها و دوره های آموزشی
درباره دکتر
آب و هوا, حالات روحی و روانی, فصل بهار
مدیریت حالات و اعراض نفسانی در بهار
ما در فصل بهار یک بیداری و برانگیختگی در همه قوای طبیعت داریم و به همان تناسب در روح و قوای درونی بدن انسان هم این بیداری رخ می‌دهد.
وقتی که دربارة تدابیر حفظ سلامتی یا حفظ الصحه بحث می‌کنیم همیشه شش عامل مهم و اصلی مطرح است به نام سته ضروریه. یکی از این شش سبب سلامتی بخش اعراض نفسانی هستند.
معنی اعراض نفسانی، رویدادها و رخدادهای روحی و نفسانی است که درون انسان رخ می‌دهد و بر سلامت و بیماری فرد تاثیر می گذارد مثل خشم یا ترس مثل شادی و فرح، خجالت زدگی، همّ و غم، این‌ها اعراض نفسانی متداولی هستند که رخ می‌دهند.
وقتی که در هر فصلی می‌خواهیم تدابیری حفظ الصحه یک فصل را بررسی کنیم یکی از عوامل مهمی که به آن اهمیت می‌دهیم -و متاسفانه غالباً نادیده گرفته می‌شود- مدیریت حالت روحی و نفسانی است.
بهار فصل اهتزاز و نشاط
ما در فصل بهار یک نهوض، بیداری و برانگیختگی در همة قوای طبیعت داریم و به همان تناسب در قوای درونی بدن انسان هم این بیداری و برانگیختگی رخ می‌دهد. خصلت فصل بهار اینست و در سایه این اتفاق شاهد به اهتزاز در آمدن روح و قوای روحانی هم هستیم.
به عبارتی مناسبترین و منطبق‌ترین مزاج در میان فصول سال برای روح و نفس مزاج بهار است. به خاطر همین روح استعدادهای خود را نشان می‌دهد و به همین دلیل است که ما در این فصل یک حس سرور، فرح و شادی را در خود حس می‌کنیم. هر کسی که باشیم با هر مزاج پایه‌ای و هر روحیاتی که داشته باشیم بهار فصل نشاط است فصلی که ما یک احساس سرزندگی درون خود حس می‌کنیم و جالب اینجاست که وقتی با این حس به طبیعت می‌رویم و برانگیختگی و بیداری طبیعت را هم در کنار حالات خاص خود درک می‌کنیم روح بیشتر به اهتزاز در می‌آید بیشتر حالت فرح و آزاد شدن و رها شدن و سرزندگی پیدا می کند و همان طور که طبیعت سرسبزی را تجربه می‌کند ما هم در جان و روح خود این رویش را تجربه می‌کنیم.
پس در یک بیان کلی روح برای کلیة قوای خود از بهار کمک می‌گیرد. در بهار یک حس مثبت و تقویت کننده وجود دارد.
فرح و لذت: حالت روحی سازگار با بهار
همان طور که می دانید تمام حالات نفسانی مزاج دارند خشم مزاج دارد، غم مزاج دارد، فرح و شادی مزاج دارند و مزاج بهار هم که گرم و تر ملایم و در واقع معتدل است. معتدلترین مزاجهای فصول و ایام سالم بهار است اما با میل ملایم به گرمی و تری.
از میان اعراض نفسانی آن چیزی که گرم و تر است فرح و لذت است یعنی بهار همچنان خود را با روح ما تطبیق می‌دهد و آنچه مناسب خودش است از میان قوای روحی ما بالا می‌آورد و تقویت می‌کند. یعنی فرح و لذت را.
حالا ما باید چطور این حالت روحی را تدبیر کنیم؟ سوال اصلی تازه از اینجا مطرح می‌شود.
ما وارد فصلی شدیم که مزاج گرم و تر دارد و یک عرض نفسانی در درون انسان غلبه دارد که آن هم گرم و تر است و بهترین قوای روحی و حالات نفسانی انسان هم هست. آیا هم افزایی این دو مزاج همسان، اختلال و انحراف مزاج ایجاد نمی کند؟
جایگاه فرح در طب سنتی
در طب سنتی وقتی انسان معتدل را توصیف می‌کنیم می‌گوییم در انسان معتدل حالت نفسانی قالب حالت فرح و لذت است. یعنی دیدید آدم‌هایی را که خوش‌بین هستند، همیشه از همه چیز بهترین حالتش را در نظر می گیرند، حس لذت از محیط اطراف دارند و نسبت به دیگران محبت دارند. این محبت این احساس لذت در میان دیگران بودن و احساس فرح و شادی مطلوب و مطبوع، پایة همة اعراض نفسانی مثبت است.
اما می‌دانید که افراط و تفریط در هر دامنه‌ای خرابکاری می‌کند و اینجا در مورد فصل بهار همین اتفاق پیش می‌آید. آیا وقتی مزاج فصل گرم و تر است و مزاج یک عرض نفسانی هم گرم و تر است اگر آن عرض نفسانی بیش از حد رخ دهد یا از تعادل بخشیدن به آن با سایر اعراض نفسانی غفلت کنیم اتفاقی برای بدن ما می‌افتد؟ بله. حتماً بدن به سمت تری بیش از حد و خارج شدن از حالت تعادل پیش می‌رود و باید با برنامه‌هایی آن را تدبیر کنیم.
تدبیر بهاری خوشگذرانی ها
یک تدبیر مهم که حتماً باید در بهار برای مدیریت اعراض نفسانی لحاظ شود کنترل کردن خوش گذرانی و رفاه و بی‌خیالی‌هاست. ما نباید از آن سوی بام بیفتیم که چون فصل فصل فرح و لذت است افراط کنیم و از تعادل خارج شویم.
در طب سنتی یک واژه و عبارتی داریم به نام (امراض اصحاب دعه). یعنی افراد خوش گذران و رفاه طلب یک امراض ویژه و مخصوص خود دارند. چون وقتی که تری در مزاج روح بالا می‌رود به تناسب آن در مزاج بدن اثر می‌گذارد و بدن و جسم دچار تری زائد می‌شود. تری که زیاد شد حرارت غریزی را سرکوب می‌کند و می پوشاند و بعد از طرفی هم تری وقتی زیاد شد به فضولات و زوائد داخل بدن انسان دامن زده می‌شود و ما می‌دانیم برای دفع فضولات به گرمی و حرارت نیاز داریم.
این افراد دچار یک نوع انباشتگی رطوبت‌های زائد و انغمار حرارت غریزی -سرپوش گذاشتن روی حرارت غریزی- و رخوت و سستی و امراض وابسته به آن می‌شوند.
ورزش روح و ورزش جسم
بهترین کار آنست که همراه با این لذت و فرح ورزش‌کنیم تحرک کنیم خون رسانی را بالا بریم تا این رطوبت‌های زائد و این فضولات را از بدن خارج کنیم. به خاطر همین وقتی ما می‌گویم فرد لذت را تجربه کند و پایة مزاج روح خودش قرار دهد به این معنی نیست که آدم بی غمی شود، آدم بی خیال و خوشگذرانی شود، آدمی که از اطراف خود غافل است.
کارهای فکری در طب سنتی ورزش روح محسوب می‌شود. ما توصیه می‌کنیم در عین حال که در اهتزاز روح هستید و یک حالت نشاط و سرزندگی دارید کارهای فکری را فراموش نکنید مثل انسانی که هرگز نباید ورزش را فراموش کند با روح خود ورزش کنید. این باعث می‌شود از رطوبت زایی بیمار گونه در بدن و روح جلوگیری شود.
همچنین ورزش جسمی بسیار مفید است. اگر مسیرهایی را در بهار برای استفاده از طبیعت انتخاب می‌کنید مثلاً آخر هفته قصد دارید بروید به دامن طبیعت مراقب باشید آنجا هم به یک جا لم دادن و فقط خوش گذراندن و حس لذت از دنیای اطرافتان سپری نشود. یک برنامة ورزشی و تحرک بدنی مناسب برای خود در نظر بگیرید و یک ورزش و تحرک روحی یعنی تفکر، تعمق، دقت کردن، مطالعه کردن هم داشته باشید و نگذارید سطح رطوبت در روح و بدن بالا رود و امراض و بیماری‌های خاص را بنیان گذارد.
تعادل همیشه بهترین راهکار است
در مجموع، یک حالت خوشی معتدل و لذات مناسب و غیر افراطی در بهار به گشایش قوای روحی کمک می‌کنند و در این خصوص ما باید حتماً حواسمان باشد که در کنار آن با افکار مناسب با تفکر کافی با مطالعة خوب و با فعالیت بدنی مناسب نگذاریم که تری زائد باعث بیماری‌زایی در روح و جسم ما شود
خواب زیاد هم مشکل را بیشتر می کند
لازم است این جا یادآوری کنم که خوابیدن زیاد هم در فصل بهار باعث می‌شود بدن سست و تنبل شود و میزان تری بالا رود. در ستة ضروریه یک ارتباط خیلی نزدیکی بین تدبیر خواب و بیداری و اعراض نفسانی وجود دارد. یک رابطة تنگاتنگ با هم دارند چون خواب دارد تری می‌دهد لذت و رفاه هم دارد تری می دهد و اگر این دو با هم رعایت نشوند یعنی زیادی بخوابیم زیادی رفاه زده و خوش گذران شویم، خصوصاً در این فصل، نتیجة این (تری زائد مضاعف) سستی و رخوت و کسالت و حالت خواب آلودگی است که همگی از عوارض و بیماری‌های فصل بهار است.