خواب و بهار

خواب برای بدن ما به‌طور کلی رطوبت‌بخش است. درون بدن را گرم و ظاهر بدن را سرد می‌کند. یعنی مزاج خواب برای اندام‌های داخلی بدن گرم و تر، برای سطح و ظاهر بدن سرد وتر است ولی رطوبت بخشی خواب در کل بدن عمومیت دارد. مزاج فصل بهار چیست؟ مزاج فصل بهار اعتدال است . اما به دلیل آن‌که موجب غلیان دم در درون بدن ما می‌شود و نوعی از هیجان خون در بدن ایجاد می‌کند و چون خون مزاج گرم و تر دارد، گرمی و تری را در بدن ما تحریک می‌کند و این‌که از قدیم هم شنیده ایم که مزاج بهار گرم و تر است به این علت است، وگرنه مزاج بهار معتدل‌ترین مزاج‌ها هست و برای همۀ سنین بهترین فصول محسوب می‌شود، خصوصاً برای سن کهولت که میل به سردی و خشکی بدن دارد ، از هر دو جنبه مزاج مفید خواهد بود.

تداخل مزاج خواب و بهار و اقلیم

در بحث خواب باید ببینیم که آیا مزاج خواب با مزاج فصل بهار تداخل پیدا می‌کند؟ هم‌افزایی دارد یا نه نوعی مکمل برای هم محسوب می‌شوند؟

اگر یک نگاه ظاهری کنیم، چون خواب تری به همراه می آورد و بهار هم در ذات خود تری دارد در مجموع افزایش رطوبت رخ می دهد، پس باید خواب زیاد را کنترل و از آن جلوگیری کنیم اما می‌دانیم که تری در فضای اطراف، در درون بدن و در محیط خواب‌آور ست. یعنی تری میل به خواب‌ را زیاد می‌کند اما نیاز بدن به خواب در این‌جا کم است، و می دانیم که بین میل و نیاز تفاوت است و باید تدبیر شود. یعنی وقتی نیاز و میل با هم تناقض پیدا می‌کنند، ما باید نگاهمان به نیاز باشد نه به میل.

خیلی از افراد می‌گویند بهار که می‌شود خواب ما زیاد می‌شود. همین افراد اگر در جنوب یا شمال کشور –ساحل دریا- باشند یا یکی دو روز بخواهند در بهار مسافرت بروند، می‌بینند که نصفش ‌را به خواب می‌گذرانند، چون به همان نسبت هوای رطوبی شمال و جنوب کشور هم می‌تواند این‌ها را خواب‌آلوده کند. کلاً رطوبت وقتی بالا می‌رود ، چه در مزاج، چه در هوا و فضای اطراف، چه در فصل، می‌تواند میل به خواب‌ را زیاد کند.

 استفاده درمانی از مزاج فصل و مکان

یک جایی باید به این میل تن داد. ممکن است من فردی را که به هیچ‌وجه وزن اضافه نمی‌کند، دچار خشکی مزاج بیش از حد شده است، فردی که سودا در بدنش بالا رفته ، مالیخولیا پیدا کرده ، به دلایل مختلفی عوارضی از خشکی دارد ، اصلاً به او بگویم تو موظفی یک ماه کار و زندگی‌ را تعطیل کنی و بروی شمال زندگی کنی و خوب هم بخوابی. تا بدون دوا و دارو از رطوبت‌بخشی خود به ‌خود هوا و فضا برای اصلاح مزاج استفاده کند. اما این موارد درمانی موارد خاص است و فرد باید بداند در کجا به این میل پاسخ مثبت دهد و در کجا باید مقابل این میل بایستد.

در شرایط عادی در مقابل میل به خواب در فصل بهار باید ایستادگی کرد. باید خواب کافی و مناسب در طول شب داشت، اما در طول روز که فرد مثلا تعطیلات ‌را هم می‌گذراند، میل به خواب هم سراغش بیاید، اگر روز را هم به خواب بگذراند مسلماً اثری بیماریزا خواهد داشت.

غلبه دم و خواب آلودگی

یکی از بیماری‌های فصل بهار  (غلبه دم) است. این بیماری در بعضی از مزاج‌ها خصوصاً مزاج‌های گرم و تر، عارضه‌ای به نام خواب‌آلودگی ایجاد می‌کند. یعنی اگر افراد با تمام قوا سعی کردند خوابشان‌ را تنظیم کنند اما از پس آن برنیامدند، به طرز بیمارگونه‌ای خواب‌آلوده شده بودند و نمی‌توانستند خواب‌ را کنترل کنند باید به این بیماری مشکوک شوند و راه‌هكارهای تصفیه و پاکسازی دم و  خروج دم زير نظر متخصص طب ايراني انجام شود.

دقت کنید بین خواب‌آلودگی فیزیولوژیك و طبیعیِ فصل بهار و خواب‌آلودگی بیمارگونه‌ای که اشاره شد باید تفکیک قائل شويد که اگر نوع بیمارگونه است حتماً اقدام درمانی نیاز دارد و فقط مقابله کردن با علامت خواب کافی نیست وگرنه خود منجر به عوارض دیگری خواهد شد.

تنظیم خواب کودکان در بهار

در مورد خواب آلودگي كودكان هم بايد گفت اگر شما ساعت 9 و 10  شب بچه را بخوابانيد خواهید دید که واقعاً تا نیمروز می‌خوابند يا نه!

بچه‌ها چون شب دیر می‌خوابند، صبح دیر بیدار می‌شوند. بچه‌ها با بدنشان از ما صادق‌تر هستند. این را مطمئن باشید. بچه‌ها در همه چیز صادق اند. اگر شب به موقع خوابیده باشند، صبح ساعت 7 صبح بیدار می‌شوند، هرچند اصرار کنی که من خوابم می آيد، شما هم بخواب، دیگر نمی‌خوابد ، چون با بدنش صادق است . اگر ما به بچه ها ، غذای کاذب ندهیم، اشتهايشان خودبه‌خود درست می‌شود. بد و دیروقت نخوابند، صبح بیدار شدنشان درست می‌شود.

 مزاج مقطع سن کودکی، گرم و تر است. یعنی ناخودآگاه انتظار داریم که در فصل بهار میل به خواب بیشتر شود، اما شما اجازه بدهید و تنظیم کنید که شب به موقع بخوابند، شب‌نشینی‌ها را طول ندهید، تلویزیون به موقع خاموش شود، خانواده را عادت بدهید یک ساعت خاموشی داشته باشد و همه در اتاق‌هاي خود بروند و واقعاً بخوابند. می‌بینید که بیدار شدن صبح خودبه‌خود تنظیم می‌شود.

 تنظیم خواب با تغییر مزاج فصل در انتهای بهار

از اوایل فصل بهار تا اواخر آن مزاج در حال تغییر است. یعنی شما همین‌طور که به سمت تابستان پیش می‌روید، بسته به منطقه‌ای که دارید مزاج فصل تغییر می کند. بسته به اینکه هوای منطقه زود گرم می‌شود یا دیرتر، یا تا اواخر خرداد هوای بهاری دارید یا از اوایل اردیبهشت منطقه شما حال و هوای تابستانی پیدا می‌کند، این توصیه‌ها متفاوت می‌شوند.

اوایل فصل بهار تا وقتی هوا بهاری است و این غلیان گرم و تری وجود دارد رطوبت غالب است و هرچه به سمت تابستان پیش رویم، فصل و بدن ما به سمت خشک شدن می‌رود و  بنابراين نیاز به خواب بیش‌تر می‌شود. مبادا فردی به اسم اینکه الان اول خرداد است و از لحاظ تقویمی بهار است، در منطقه‌ای که کاملاً هوا تابستاني شده و هوا گرم و خشک است، خواب خود ‌را محدود و به واسطه‌ی کم خوابیدن خشکی به بدن وارد کند و عوارض فصل را افزایش دهد.

فراموش نكنید كه طبق تعریف طب سنتی فصل بهار يعني (از شروع تغییر هوا به نحوی که نه نیاز داشته باشیم لباس گرم‌ بپوشیم، نه نیاز داشته باشیم خود ‌را باد بزنیم و ترویح کنیم تا وقتیکه نیاز پیدا کنیم خود را باد بزنیم و خنک کنیم)، این یعنی بهار تمام شد و گرمای تابستان دارد می‌رسد، پس تدابیر و قوانین فصل بهار تمام می‌شود و قوانین فصل تابستان آغاز می‌شود.