قوانین آشامیدنی ها در پاییز / قسمت اول

با شروع فصل پاییز خیلی ها مایل اند خود را با شرایط آب و هوایی تطبیق دهند و رفتارهایی داشته باشند که مطابق فصل است.

توجه به فصلی که در آن به سر می بریم یکی از قسمت های مهم نگهداری صحت و سلامتی است و رعایت آداب هر فصل از اصول حفظ الصحه است. ما 6 عامل اصلی داریم برای نگهداری سلامتی که در طب سنتی به آن حفظ الصحه می گوییم. یکی از این عوامل آب و هوا و یک قسمت از آب و هوا فصل است. و یک بحث خیلی مفصلی درباره اینکه هر فصلی چه مزاجی دارد ، چه بیماری هایی به همراه خود می آورد ، چه پرهیز هایی و چه توصیه هایی در آن فصل می شود  در کتب طب سنتی و در توصیه های سلامتی بخش اسلامی داریم که تا جایی که برسیم به آن اشاره می کنیم.

 تعریف پاییز در طب ایرانی

درمورد فصل پاییز چیزی که قطعا درمورد آن اتفاق نظر وجود دارد این است که فصل پاییز مزاج سرد و خشک دارد. اما اینکه فصل پاییز کی شروع می شود و کی تمام می شود ، در طب سنتی با تقویم محاسبه نمی شود ، به حال هوا نگاه می کنیم. به عبارتی هرگاه سردی و خشکی هوا شروع شد به آن می گوییم شروع پاییز و هنگامی که تمام شد به آن می گوییم اتمام پاییز. ممکن است در یک منطقه ای پاییز دو ماه باشد و در منطقه ای دیگر 6 ماه. و حتی ممکن است در زمستان برف و باران نبارد و سردی و خشکی تا انتهای زمستان طول بکشد و مزاج پاییزی و مراقبت ها و پرهیز ها و توصیه های پاییزی همچنان ادامه پیدا کند.

حالا فرض می کنیم که در یک شرایط معتدل فصل پاییز 3 ماهه ای داریم که بعد از تابستان شروع شده یعنی فصل گرم و خشک به اتمام رسیده و فصل سرد و خشک شروع شده. چه باید کرد؟

امتزاج فصلین

 ما در طب سنتی به فصل پاییز می گوییم: (امتزاج فصلین). یعنی دو فصل خیلی مهم ما فصل گرم و خشک و فصل سرد و تر اینجا باهم امتزاج پیدا می کنند. یک سری عادات و حالات در فصل پاییز شبیه تابستان است و یک سری عادات و حالات شبیه فصل زمستان است. به همین دلیل یکی از سخت ترین فصول در حفظ صحت است. و به همین خاطر ما انتظار داریم کسانی که در فصل پاییز دارند اصلاح رفتار می کنند و حفظ الصحه را رعایت می کنند ، به این امتزاج فصلین خیلی توجه کنند.

توجه به دمای آب

یکی از این توجه ها این است که ما دمای آب مصرفی خود را نسبت به تغییر فصل و دمای فصل و مزاج فصل تغییر دهیم. یعنی اگر تا الان عادت تابستانه ای داشتیم مبنی بر اینکه آب خنک مصرف کنیم ، الان باید میزان خنکی آب را کاهش دهیم ، اما اینکه گفته میشود آب را کم مصرف کنیم چنین نیست ، اگر خشکی بدن ما زیاد است اتفاقاً نیاز به آب بیشتر است ، پاییز فصل خشکی است و بدن نیاز به آب و رطوبات بیشتری دارد اما نباید زیاد سرد باشد.

قوانین آب نوشیدن در پاییز

و اما سوالات مهمی که در رابطه با قوانین آشامیدن در پاییز مطرح است اینهاست:

با شروع فصل پاییز بهتر است که آب با چه درجه ای مصرف شود؟ آب در فصل پاییز باید ناشتا مصرف شود یا نه؟ و اینکه آیا ضروری است 8 لیوان آب در روز مصرف کنیم؟ آیا در مورد همه صدق می کند یا باید درباره هر شخص یک توصیه جدا داشته باشیم؟

البته اصل این سوالات مربوط به شاخه اول حفظ الصحه یعنی تدبیر ماکول و مشروب است ، یعنی تدبیر نوشیدنی ها یک امر بسیار مفصلی است که اگر ده ها ساعت درباره آن صحبت کنیم شاید باز هم کم باشد. اما اینجا می خواهم این توصیه ها را به تدبیر فصل پاییز نزدیک کنم.

اینکه ما در فصل پاییز آب را با چه دمایی مصرف کنیم ، دو نکته را باید در نظر داشته باشیم. یکی اینکه ما یک مزاج فصل داریم و یک مزاج فرد داریم. یعنی آدم با آدم فرق می کند. فردی که درونش و معده و کبدش بشدت گرم است مسلماً نسبت به کسی که معده سرد و کبد سردی دارد آبی خنک تر می طلبد. اما همین فرد نسبت به تابستان خودش باید آب را معتدل تر کند و سعی کند در دمای متعادل نسبت به مزاج خود باشد.

یعنی فردی که مزاجش گرم تر است ، معده و کبدش گرم تر است آبی با خنکی کمتر از خنکی تابستان خودش استفاده کند. و فردی که سرد است باید آبی با خنکی کمتر از فصل تابستان خود مصرف کند. حالا ممکن است فردی که معده سردی دارد با کم کردن خنکی آب به آب ولرم برسد ، فردی که مزاج و معده گرمی دارد آب خنک مصرف کند اما نسبت به فصل تابستان خودش خنکی کمتری داشته باشد.

یخ ممنوع مطلق

نکته دوم اینکه ما اصلا در طب سنتی خوراکی به نام یخ نداریم! یعنی یخ استفاده موضعی دارد. خنک کنندگی یخ برای آب با جدار است. یعنی در دو ظرف در هم گذاشته ، مثل درست کردن فالوده ، یکی را پر از برف و یخ می کنند و یک ظرف دیگر در آن می گذارند . در قدیم فقط به این صورت  با حائل و غیر مستقیم آب را خنک می کردند. کاری که الان یخچال انجام می دهد. یعنی ما به هیچ وجه جرم یخ را داخل آب نمی ریزیم و آن را نمی خوریم . نه خود یخ و نه آب ذوب شده یخ را نمی خوریم چرا که به شدت بیماری زاست. افزایش دهنده سودا و محرک اخلاط  بد در بدن است. چه تابستان چه زمستان چه پاییز در طب سنتی یخ خوردن نداریم.

 حجم آب مناسب نیاز و مزاج

نکته بعدی درباره حجم آب مورد نیاز در پاییز بود. ما قانون ثابتی برای حجم آب برای افراد نداریم. هر فردی بنا بر خشکی و تری بدن، فاصله از زمان هضم غذا، میزان تعریق، میزان خونریزی ، اسهال ، هرچیزی که باعث می شود آب از بدن دفع شود ، نیاز آب خودش را باید در طول روز تخمین بزند و تامین کند.

دلایل عدم احساس تشنگی

در شرایط صحت سیستم مغزی هر وقت فرد تشنه شد می تواند به مقدار نیاز آب مصرف کند. اما متاسفانه یکی به علت کهنسالی و یکی به علت استرس مرکز تشنگی درست کار نمی کند. دقت کرده اید وقتی استرس شما خیلی بالاست آب خوردن را از یاد می برید؟  یعنی یکی باید به شما اخطار دهد که چقدر لبهای شما خشکیده و باید آب بخورید. جالب اینکه وقتی آب می خورید استرس شما هم کمتر می شود.

در کهن سالی هم همین اتفاق می افتد. در کهن سالی سیستم مغزی قسمت عطش درست فعالیت و انفعال خود را انجام نمی دهد. در این شرایط فرد باید حواسش باشد نیاز به آب را از علائم دیگری مثل خشکی دهان و پوست یا میزان تعریق یا میزان حرارت درونی معده و کبد دریابد و به تدریج با دقت و تمرین سعی کند میزان نیاز روزانه خود به آب را تنظیم کند و حتی بدون حس تشنگی مصرف نماید.

آب ناشتا یا آب داغ یا مخلوط های نوشیدنی ناشتایی؟

آیا ناشتا نوشیدن آب خیلی از امراض را دفع می کند؟ آیا طبق تبلیغات رایج در فضای مجازی مصرف 4 لیوان آب ناشتا با چند قطره آب لیمو ترش بسیاری از امراض را دفع می کند؟ آیا این واقعاً صحت داره؟ جواب این سوالات برای همه یکسان نیست و قابل توصیۀ عمومی هم نیست.

توصیه به افراد در طب سنتی منحصر به فرد است و هر کسی را باید جداگانه سنجید و توصیه کرد که چه چیزی و چقدر استفاده کند و چه چیزی را استفاده نکند. آب خنک خوردن حتی با خنکی معتدل به هیچ وجه نباید در پاییز در حالت ناشتا انجام شود. البته وقتی وارد بحث آب داغ می شویم وارد بحث درمان می شویم. یعنی آب داغ داروست . شما بیماری دارید آیا خلط  لزج در معده دارید؟ آیا خلط صبحگاهی دارید؟ آیا از بیماری ها و اختلالاتی که مربوط به سوء هاضمه هستند رنج می برید؟ در این زمان ها شاید نیاز داشته باشید آب داغ صبحگاهی مصرف کنید. اما در حالت سلامت این کار صحیح نیست.

در میزان و حجم مورد نیاز هم بین مزاج های مختلف بسیار اختلاف هست و به هیچ وجه در طب سنتی به همه توصیه یکسان نمی کنیم.