تدبیر حالات روحی در فصل پاییز

هرچیزی در طب سنتی، حتی حالات روحی ما دارای مزاج است.

وقتی خشمگین می شویم وقتی خوشحال یا غمگین می شویم وقتی نگرانیم یا می ترسیم یا هیجان داریم وقتی خجالت می کشیم یک مزاج ثانویه را بر مزاج پایه خود وارد می کنیم و موجب تغییر آنی و سریع در آن می شویم. حالت های ویژه ای که از ناحیه نفس و روح ما وارد می شود اعراض نفسانی نام دارد که در واقع یکی از پایه های ششگانه سلامتی ما در طب سنتی است و سلامتی ما بر این شش پایه استوار است.

 اعراض نفسانی یعنی رویداد های روحی، یعنی آنچه در روح ما رخ می دهد و بر بدن ما تاثیر می گذارد. یعنی رخدادهای روانی.

مراقبت های روحی ویژه در پاییز

انتظار ما این است که چون مزاج فصل پاییز سرد و خشک است از اعراض نفسانی یا حالت های روحی که سردی و خشکی را زیاد می کنند اعراض کنیم و حالت های روحی ای که گرمی و تری به ما می بخشند را بیشتر کنیم.

سردی و خشکی در چه حالات روحی خیلی زیاد است؟ افسردگی، ترس و غم سرد مزاجند و به خاطر همین است که بیماری هایی مثل افسردگی در فصل پاییز عود می کند. یعنی شما اگر به مطب های روانپزشکی مراجعه کنید معمولاً می بینید که عود بیماری های افسردگی و اندوه در فصل پاییز خیلی بیشتر است. در کتاب های روانپزشکی هم ذکر کرده اند که فصل پاییز خصوصیتی با خود دارد که بیماری های افسردگی در این فصل بالا می رود و بازگشت می کند.

 افسردگی در پاییز با ما چه می کند؟

مزاج غم و افسردگی سرد است. این هر دو باعث می شوند که روح ما به درون گرایش پیدا کند و در این گرایش نوعی خمودگی به وجود آورد. یعنی نه تنها با گرایش به درون، باطن ما را گرم نکند بلکه به خاطر اینکه مدام خود را به واسطه فقدان شیء مطلوب سرکوب می کند سردی در درون به وجود بیاورد و چون این سردی باعث می شود که رطوبت ها منجمد شوند قوای درونی حالت فسردگی پیدا کند و نوعی از خشکی ناشی از انجماد هم به دنبال خود بیاورد.  پس ما با غم و اندوه سرد تر و خشک تر می شویم.

 یک رابطه دو طرفه اینجا برقرار است. یعنی هم پاییز غم را بیشتر می کند چون خصلت و مزاج آنها به هم نزدیک است خصوصاً در کسی که استعداد سردی و خشکی را در مزاج پایه یا در بیماری هایش دارد یعنی کسی که بیماری های سوء مزاج سرد و خشک دارد با پاییز تشدید می شود. این بیماری ممکن است بیماری افسردگی مزمن باشد که تا آخر تابستان تحت کنترل بوده و الان عود می کند.

 و هم اینکه غم با مزاج سرد و خشک خود باعث می شود که ما نتوانیم حفظ الصحه پاییز را به درستی رعایت کنیم و مزاج فصل حدّت و شدت پیدا کند.

 به عبارتی مراقب باشیم از حوادثی که غم ما را افزایش می دهند و درگیری های ذهنی که ما را به حال افسردگی می کشانند در فصل پاییز بیش از سایر فصول خودداری و جلوگیری کنیم.

ترس های پاییزی

 از طرفی ترس مزاجی سرد دارد، سرد ملایم، اما در نوع خفیف با خود تری به همراه دارد یعنی روح را به شدت منجمد نمی کند و خشکی شدیدی ایجاد نمی کند. مگر ترس مزمن و تکرار شده و قوی که به مرور زمان خشکی را هم به روح اضافه کند. پس ترسها و نگرانی های تکراری و مزمن هم در فصل پاییز تشدید کننده حالات بیماریزای فصل اند و باید پرهیز شوند.

ما گفتم در پاییز خیلی از خشکی می ترسیم و آنقدر که خشکی پاییز آسیب می زند سردی آن نمی زند. برخلاف چیزی که در ذهن همه هست که ما باید مراقب سردی پاییزی باشیم. نمی گویم که مراقب سردی نباشیم اما گرمی های شدید خوردن و با رفتار ها و حالات روحی گرمی های شدید به بدن وارد کردن چون خشکی را زیاد می کند بسیار مضر و بیماریزاست. این نکته مهمی است که باید احتیاط شود.

 خشم وغضب در پاییز مضرتر است

از جمله چیزایی که در فصل پاییز مضر است غضب است.

مزاج غضب گرم و خشک است اما چون شدت گرمی آن خیلی زیاد است خشکی زیادی با خود به دنبال می آورد و ما چون در پاییز نمی خواهیم مزاج بدن را خشک کنیم باید بیش از همه فصول از رفتار هایی که خشم و غضب ما را بر می انگیزند جلوگیری کنیم و مراقب مزاج روح خود باشیم.

 مزاج فصل پاییز با مزاج روح و حیات و خون مخالفت و ضدیّت دارد بنابراین ما در فصل پاییز باید خیلی بیشتر مراقب روحمان باشیم و باید تمام افعال نفسانی حاد را که با خود خشکی یا سردی دارند کم کنیم.

حالات روحانی گرم وتر

تمام رخدادهای روانی که با خود گرمی و تری می آورند مثل امید، مثل فرح و شادی و نشاط، مثل همۀ تفریحات سالم باعث می شوند مزاج ما گرم و تر شود. چقدر خوبست که مشابه تعطیلات تابستانی که برای تفریح و مسافرت و استراحت زمانی در نظر گرفته می شود یک تعطیلات تفریحی هم برای فصل پاییز در نظر بگیریم. مخصوصاً اگر حس کردید که خشکی بر روح شما غلبه کرده است حتماً تفریح و استراحت ویژه ای برای خود تعریف کنید و به سلامت مزاج خود توجه کنید.

اثر قوی روح بر سلامت جسم

لطفاً روح را جدی بگیرید. یعنی خیلی نخواهید با خوردن و آشامیدن کار روح را تعدیل کنید. روح در تعادل مزاج و صحت ما برای خودش صاحب مقام است. و کافیست شما مراقبت خود از رخدادهای روحی را بیشتر کنید تا به سلامت پایدار نزدیک شوید.

سعی کنید در فصل پاییز اصلاً خود را در موقعیت غم انگیر یا غضب انگیز قرار ندهیم. مثلاً یک بیمار افسرده یا مستعد غمگینی تلفن های کسانی را که می خواهند برای او درد دل کنند اصلاً جواب ندهد و به همه خانواده و دوستان اعلام کند  که من چون تحت درمان افسردگی هستم لطفاً پیش من درد دل نکنید و غم و غصه ها را با من به اشتراک نگذارید.

این حادثه ها در پاییز به روح و سلامتی ما آسیب خیلی بیشتری از سایر فصول می زند.

هیجان هم خشک کننده است

هیجان هم خشک کننده مزاج و در فصل پاییز مضر و بیماریزاست.

 همین استرس هایی که ما مدام در طول روز داریم از جمله هیجانات رایج است که باید دقت و ملایمت تدبیر شوند.

 مثلاً هنگام رانندگی هر کسی از اینکه ماشین جلویی بدرفتاری کند عصبانی می شود ولی باید کنترل کنید و با خود بگویید حالا من هیجانی و عصبانی شوم جز بیماری چه حاصلی دارد؟ به چیزهای خوب فکر کنید. افکار مثبت و خنده دار و مفرح می تواند ذهن را از آن حادثه ای که پیش آمده و تحت مدیریت شما هم نیست منحرف کند. پس با کمی ابتکار و فقط با مدیریت حالات روحی می توانیم آسیب زایی هیجانات ناخواسته را کاهش دهیم.

 روش های ساده کنترل برخی حالات روحی

با تغییر مکان و آب خنک نوشیدن می شود غضب را کاهش داد و به توصیه حضرت امام موسی کاظم ع که می فرمایند هنگام خشم جای خود را تغییر دهید و مقداری آب خنک بنوشید این باعث می شود که غضب را کنترل کنیم.

غم و افسردگی را با انگور خوردن کاهش دهید. از توصیه های خوراکی ما در فصل پاییز خوردن انگور بود که گرم و تر است و بسیار به ما کمک می کند. هم مزاج فصل و هم مزاج غم را تعدیل کنیم.

چندین روایت موکد با سند قوی داریم که حضرت نوح ع وقتی استخوان ها مکشوف شدند غم و اندوه وسیعی بر دلش نشست و  وحی آمد که انگور بخور -در روایتی داریم انگور سیاه- تا اندوه تو برطرف گردد.

 خاکشیر می تواند حالت های سودا را کاهش دهد و چون بسیار ملایم است توصیه به مصرف آن در پاییز خطری ندارد.

در یکی از روایات  آمده است که  کدو رفع غم می کند (منظور از کدو وقتی که عام گفته می شود کدوی سبز است) و با وجودی که سرد است اما تری بسیار خوبی دارد و برای رفع غم خوبست.