آداب تغذیه در فصل تابستان: پرهیزها

همان طور که در مقاله قبل خدمتتان عرض کردم، فصل تابستان در طب سنتی، تقویمی شروع نمی شود.

باید هر کسی به منطقه خودش نگاه کند ببیند چه وقت نیاز دارد لباس ها و پوشش را کم کند و خودش را برای خنک کردن باد بزند و گرم کردن بدن برایش خوشایند نباشد به این حالت می گویند تابستان طبی شروع شده است.

  واکنش درونی در برابر حرارت بیرونی

در این حالت مسلما در بدن یک تغییرات و فعل و انفعال هایی رخ می دهد. مهم ترین چیزی که در بدن اتفاق می افتد این است که در محیط بیرونی حرارت خیلی بالا می رود و بدن عکس العملی نسبت به آن نشان می دهد یعنی چون اندام های باطنی ما -علی الخصوص روح- خیلی به گرمای بیش از حد حساس اند می خواهد حرارت زیاد را از خود دفع کند. یعنی وقتی که روح انسان خیلی گرم می شود ، حالا چه از طریق تنفس هوای گرم که روح را خیلی گرم می کند و چه از طریق گرم شدن اندام های باطنی خصوصا قلب که محل ساخته شدن روح -روح طبی- در دیدگاه طب سنتی است، باعث می شود که روح گرم شود. وقتی که روح گرم می شود چون یک جزء لطیفی در بدن ماست، با گرما لطیف تر می شود بنابراین تحلیل آن بیشتر می شود و باعث می شود که روح خیلی تخلخل پیدا کند و از منافذ بدن خارج شود و از دست برود و در نتیجه طول عمر کوتاه شود، بدن سست شود و توانایی های بدن کم شود.

 سردی و کاهش قوای درونی در تابستان

بنابراین به محض مواجهه با گرما بدن انسان سعی می کند درون خودش را از گرما محفوظ نگه دارد. در مقابل گرما یک محافظ امنیتی قوی برای اندام های باطنی و روح خودش می سازد. چه کار می کند؟ حرارت را با سرعت به بیرون هدایت می کند. نمی گذارد باطن و اندام های درونی، قلب، روح، کبد و غیره خیلی گرم شود. نتیجه اش چه می شود؟ اندام های باطنی نسبت به آن چیزی که قبلا بودند خنک تر می شوند و معده که اندام اصلی گوارشی ماست و موضوع بحث امروز ماست و می خواهیم غذا را داخل آن بریزیم و  هضم کنیم تا نیرو و قوت به ما بدهد سرد تر می شود و ضعیف تر می شود چون آن چیزی که از باطن دور می شود حرارت غریزی است و این حرارت غریزی است که انجام عمده افعال ما را به عهده دارد.

حرارت غریزی نیروی ارزشمند حیات

حرارت غریزی در طب سنتی یک نیرو و قدرت و توانمندی است نه فقط گرما و حرارت. به همین دلیل با دور شدن و کمرنگ شدن آن توانایی اندامها هم کم می شود.  در شرایط تابستانی حرارت غریزی به خاطر حفاظت از اندام ها از باطن  دور می شود و معده ضعیف و ناتوان تر می شود. یک جمله معروفی از زمان بقراط از چند هزار سال پیش تا الان در کلام اطبا بوده و هست که گرما نامناسب ترین چیز و تابستان عاصی ترین فصل برای هضم است. معده در تابستان خیلی بد هضم می شود خیلی عاصی می شود بنابراین ما مراقبت ویژه ای درمورد سیستم گوارشی در فصل تابستان باید داشته باشیم.

در این متن صرفا در مورد پرهیزها صحبت می کنیم، یعنی چه چیزهایی نخوریم و انشا الله در متن دیگری هم در مورد توصیه‌ها صحبت می‌کنیم.

پرهیز از پرخوری در فصل گرما

شمارۀ یک: تقلیل غذا. حجم غذا را کم کنید.

چه کارهایی را در تابستان نباید با گوارش خودمان بکنیم؟ مهمترین رفتاری که نباید با سیستم گوارش مان داشته باشیم پرخوری است. یعنی در تابستان شدیدا باید از پر خوردن پرهیز کنیم و معده دائما حالت سبکی داشته باشد.  یعنی علاوه بر اینکه غذای سخت هضم نخوریم اصلا خیلی معده را گرفتار هضم نکنیم. این مطلب وقتی خیلی مهم‌تر می شود که ماه مبارک رمضان هم در تابستان واقع شود. مبادا که معده‌ای که مدت زیادی گرما خورده است و یک صبح تا بعدازظهر هیچ غذایی و خنک‌کننده‌ و نوشیدنی مناسب استفاده نشده ناگهان حجم زیادی غذا وارد آن کنید و یک آسیب جدی و جبران ناپذیر به گوارش خود وارد کنید. خصوصا غذاهای پختنی سنگین هضم  که بعداً در مورد آن صحبت خواهیم کرد.

حجم زیاد غذا و معده‌ی ناتوان و خیلی گرم -از لحاظ دمایی- و خیلی ناتوان و ضعیف از لحاظ حرارت غریزی باعث می شود که این اندام نتواند هضم درستی انجام دهد. بنابراین تقلیل غذا مهمترین و اصلی‌ترین توصیه تغذیه ای فصل تابستان از چند هزار سال پیش تا الان بوده است. به معده ضعیف و ناتوانی که نمی‌تواند خوب هضم کند لطفا غذای زیادی وارد نکنید و در فصل تابستان با غذاهای حجیم و سخت هضم معده‌ی خود را گرفتار نکنید.

تابستان فصل خوب لاغری

پس یکی از بهترین فصل ها برای کاهش وزن تابستان است. اگر می‌خواهید موافق طبیعت کار کنید در تابستان اقدام به تعدیل وزن و اصلاح مشکل چاقی و اضافه وزن کنید. احساس سلامتی در این نحوه رفتار هم بیشتر است. معده هم غذای زیاد را نمی‌پذیرد. اصلا اگر کمی با خود صادق باشیم می‌بینیم که بدن در گرما اصلا غذا را نمی‌طلبد و خیلی پرخوری را نمی پذیرد و سنگینی می کند.

کم می‌خورید پس کالری کمی دریافت می کنید و حرارت هوا به تحلیل چربی‌های زاید کمک می‌کند و بعد آداب ورزش را که می گوییم در مورد کسانی که بلغم افزوده دارند یا ندارند چه کنند می توانید به راحتی آرام آرام با مدارا چربی‌های زاید و فضولات انباشته‌شده در بدن را -که باعث چاقی‌های دردسر ساز است و در این دوران خیلی گرفتارش هستیم-  برطرف کنید.

غذای سنگین و غلیظ مصرف نکنید

شمارۀ دو: وقتی هضم ضعیف شد غذای غلیظ و دیرهضم به معده ندهید.

هر غذایی که غلظتش بالاست مصرف نشود. غذای غلیظ در طب سنتی معادل غذاییست که هضم سنگین می‌طلبد یعنی معده باید خیلی زحمت بکشد تا این غذا را از صورت غذایی به صورت یک شیرابه‌ی قابل استفاده برای بدن و قابل حرکت به سمت کبد در بیاورد. اگر معده این توانایی را  از دست داده یا کاهش پیدا کرده ما باید با او مدارا کنیم.

 غذاهای غلیظ مثل ماکارونی ، الویه، گوشت گاو و گوشت شتر که هضمشان سخت است -و البته در مجموع  همه گوشت‌ها غلیظ هستند و بهتر است در تابستان کمتر مصرف شوند- و غذاهایی که خمیری و دیرهضم اند مثل برنج دمی،کیک، کلوچه و نان قندی و در واقع هر غذایی خمیر بشود دیر هضم می شود. نان اگر خوب پخته نشود و ضخیم و خمیر باشد دیر هضم می‌شود. انواع حلیم ها هضمشان سنگین است.

و کله‌پاچه که از قدیم‌الایام تابستان کله‌ پزی ها را جمع می‌کردند زمستان برپا می کردند به خاطر اینکه واقعاً هضم تابستانه برای کله پاچه بسیار سخت است.

 مثلا در میوه‌ها موز غلیظ و بد هضم است . معجون ها ، شیر معجون ها، هر چیزی که هضمش سنگین است و معده برای اینکه آن را به مصرف بدن برساند باید زحمت بکشد پرهیز شود.

 در تابستان غذاهای با طبیعت گرم مضر است

شمارۀ سه: مصرف غذای مطابق با مزاج  هر فصلی مضر است.

 این توصیه‌ای هم که در همۀ فصل‌ها داشتیم در مورد تابستان هم صدق می کند. بنابراین وقتی مزاج فصل تابستان گرم و خشک باشد، هر غذایی هم که گرم و خشک باشد می‌تواند شدت و حدت کیفیت فصل تابستان را بالا ببرد  و ضرر آن را تشدید کند.

پس در نتیجه مصرف سبزی های گرم و خشک را کنار بگذارید. سیر و پیاز و تره و شاهی و …. هر چیزی که گرم و خشک است کمتر استفاده شود یا استفاده نشود. حتی مخلوط در غذاها استفاده نشود. در این فصل برای طبخ غذا از سیر و پیاز زیاد نباید استفاده کنیم حتماً به بدن ما ضرر می‌زند خصوصاً اگر منطقه‌ی ما گرم و خشک باشد که مزید بر علت می شود.

مزه های گرم وخشک

یادتان باشد هر طعمی که تند است گرم و خشک است پس کل تندی‌ها در تابستان ممنوع.

هر طعمی که شور است گرم و خشک است و شوریجات در تابستان خیلی مضر خواهد بود.

 و به طور کمتر و خفیف‌تر شیرینی‌ها هم گرمی را افزایش می دهند البته آنها خیلی خشک نیستند اما گرم هستند و اگر با حجم بالا استفاده شوند می‌توانند گرمی زیادی را وارد  بدن کنند.

عسل در تابستان با احتیاط مصرف شود

عسل از آن خوراکی هایی است که در فصل‌های گرم و در مناطق گرم خیلی باید مدیریت شود . خیلی ها فکر می‌کنند که عسل چون شفاست و چون در بسیاری از جنبه ها غنی است، همه وقت می‌توانند استفاده کنند. نه! بعضی وقتها عسل هم بیماریزا می شود و باید محدود شود. مثلا ما در طب سنتی برای فصل تابستان چرا سکنجبین درست می‌کنیم؟ به خاطر این که ضرر عسل و شیرینی‌ها را در فصل تابستان بشکنیم. و اصلا یکی از دلایل ابداع سکنجبین از ابتدا همین بوده است. پس یادمان باشد مصرف عسل هم مثل همه شیرینی ها باید در تابستان محدود شود.

استفاده از طعوم به عنوان مصلح مجاز است

پس تندی شوری شیرینی محدود (حتی‌الامکان پرهیز) مگر در مواقعی که به عنوان مصلح یک طعم دیگر یا یک غذای ترکیبی بخواهیم از آنها استفاده کنیم. فرضاً اگر می خواهیم خیار یا کدو استفاده کنیم اینها مصلحش نمک است اما وقتی به عنوان مصلح استفاده می شوند می‌توانند در حجم کم و فقط در حد اصلاح طعم دیگر استفاده شوند. حرف آنست که در این ایام قوت غالب و غذای اصلی طعم‌های تندی شوری و شیرینی نباشد. اینها گرمی و خشکی وارد بدن می کنند و ضرر می زنند.

تلخی ها و طبیعت گرم و خشک

یک نکته درباره طعم تلخ بگویم: تلخ را در طب سنتی اصلاً غذا محسوب نمی‌کنند. غالباً تلخی‌ها جزو دواها هستند. ولی الان مثلاً شکلات تلخ طعم تلخ اش حامل غذاییت نیست اما کره کاکائو که به آن اضافه می کنند و چربی که اضافه می شود به آن غذاییت می دهد وگرنه تلخی عموماً غذاییت با خودش نمی آورد اما طعم تلخ هم جز گرم و خشک هاست و اگر دوا یا خوراکی تلخی هم باشد آن هم در تابستان مضر است.