توصیه های طب سنتی در فصل پاییز

شاید با شروع فصل پاییز خیلی ها مایل باشند خود را با شرایط آب و هوایی تطبیق دهند و رفتارهایی داشته باشند که مطابق فصل است. توجه به فصلی که در آن به سر می بریم یکی از قسمت های مهم نگهداری صحت و سلامتی است و رعایت آداب هر فصل از اصول حفظ الصحه است.

ما 6 عامل اصلی داریم برای نگهداری سلامتی که در طب سنتی به آن حفظ الصحه میگوییم. یکی از این عوامل آب و هوا و یک قسمت از آب و هوا فصل است.

و یک بحث خیلی مفصلی درباره اینکه هر فصلی چه مزاجی دارد ، چه بیماری هایی به همراه خود می آورد ، چه پرهیز هایی و چه توصیه هایی در آن فصل میشود  در کتب طب سنتی و در توصیه های سلامتی بخش اسلامی داریم که تا جایی که برسیم به آن اشاره می کنیم.

 درمورد فصل پاییز چیزی که قطعا درمورد آن اتفاق نظر وجود دارد این است که فصل پاییز مزاج سرد و خشک دارد.

اما اینکه فصل پاییز کی شروع میشود و کی تمام میشود ، در طب سنتی با تقویم محاسبه نمی شود ، به حال هوا نگاه میکنیم. به عبارتی هرگاه سردی و خشکی هوا شروع شد به آن می گوییم شروع پاییز و هنگامی که تمام شد به آن می گوییم اتمام پاییز.

ممکن است در یک منطقه ای پاییز دو ماه باشد و در منطقه ای دیگر 6 ماه. و حتی ممکن است در زمستان برف و باران نبارد و سردی و خشکی تا انتهای زمستان طول بکشد و مزاج پاییزی و مراقبت ها و پرهیز ها و توصیه های پاییزی همچنان ادامه پیدا کند.

حالا فرض میکنیم که در یک شرایط معتدل فصل پاییز 3 ماهه ای داریم که بعد از تابستان شروع شده یعنی فصل گرم و خشک به اتمام رسیده و فصل سرد و خشک شروع شده. چه باید کرد؟

 ما در طب سنتی به فصل پاییز میگوییم: “امتزاج فصلین”. یعنی دو فصل خیلی مهم ما، فصل گرم و خشک و فصل سرد و تر، اینجا باهم امتزاج پیدا می کنند.

یک سری عادات و حالات در فصل پاییز شبیه تابستان است و یک سری عادات و حالات شبیه فصل زمستان است. به همین دلیل یکی از سخت ترین فصول در حفظ صحت است. در نتیجه انتظار می رود کسانی که در فصل پاییز در حال اصلاح رفتارند و حفظ الصحه را رعایت می کنند، به این امتزاج فصلین خیلی توجه کنند.

آشامیدنی ها در فصل پاییز

بخش اول: آب

در میزان و حجم آب مورد نیاز بدن در فصل پاییز برای مزاج های مختلف بسیار اختلاف هست و به هیچ وجه در طب سنتی به همه توصیه یکسان نمی کنیم. توصیه به افراد در طب سنتی منحصر به فرد است و هر کسی را باید جداگانه سنجید و توصیه کرد که چه چیزی و چقدر استفاده کند و چه چیزی را استفاده نکند.

یکی از توجه ها در فصل پاییز این است که ما دمای آب مصرفی خود را نسبت به تغییر فصل و دمای فصل و مزاج فصل تغییر دهیم.

یعنی اگر تا الان عادت تابستانه ای داشتیم مبنی بر اینکه آب خنک مصرف کنیم ، الان باید میزان خنکی آب را کاهش دهیم.

اما اینکه گفته می شود در پاییز آب را کم مصرف کنیم چنین نیست ، اگر خشکی بدن ما زیاد است اتفاقا نیاز به آب بیشتر است ، پاییز فصل خشکی است و بدن نیاز به آب و رطوبات بیشتری دارد اما نباید زیاد سرد باشد.

و اما سوالات مهمی که در رابطه با قوانین آشامیدن در پاییز مطرح است اینهاست:

با شروع فصل پاییز بهتر است که آب با چه درجه ای مصرف شود؟ آب در فصل پاییز باید ناشتا مصرف شود یا نه؟ و اینکه آیا ضروری است 8 لیوان آب در روز مصرف کنیم؟ آیا در مورد همه صدق میکند یا باید درباره هر شخص یک توصیه جدا داشته باشیم؟

البته اصل این سوالات مربوط به شاخه اول حفظ الصحه یعنی تدبیر ماکول و مشروب است ، یعنی تدبیر نوشیدنی ها یک امر بسیار مفصلی است که اگر ده ها ساعت درباره آن صحبت کنیم شاید باز هم کم باشد. اما اینجا می خواهم نزدیکش کنم به تدبیر فصل پاییز.

اینکه ما در فصل پاییز آب را با چه دمایی مصرف کنیم ، دو نکته را باید در نظر داشته باشیم. یکی اینکه ما یک مزاج فصل داریم و یک مزاج فرد داریم. یعنی آدم با آدم فرق میکند. فردی که درونش و معده و کبدش بشدت گرم است مسلما نسبت به کسی که معده سرد و کبد سردی دارد آبی خنک تر می طلبد.

اما همین فرد نسبت به تابستان خودش باید آب را معتدل تر کند و سعی کند در دما متعادل نسبت به مزاج خود باشد. یعنی فردی که مزاجش گرم تر است ، معده و کبدش گرم تر است آبی با خنکی کمتر از خنکی تابستان خودش استفاده کند. و فردی که سرد است باید آبی با خنکی کمتر از فصل تابستان خود مصرف کند. حالا ممکن است فردی که معده سردی دارد با کم کردن خنکی آب به آب ولرم برسد ، فردی که مزاج و معده گرمی دارد آب خنک مصرف کند اما نسبت به فصل تابستان خودش خنکی کمتری داشته باشد.

در طب سنتی اصلا خوراکی به نام یخ نداریم!

یخ استفاده موضعی دارد. خنک کنندگی یخ برای آب با جدار است. یعنی در دو ظرف در هم گذاشته ، مثل درست کردن فالوده ، یکی را پر از برف و یخ میکنند ویک ظرف دیگه در آن میگذارند . در قدیم فقط به این صورت  با حائل و غیر مستقیم آب را خنک می کردند. کاری که الان یخچال انجام می دهد. یعنی ما به هیچ وجه جرم یخ را داخل آب نمی ریزیم و آن را نمی خوریم . نه خود یخ و نه آب ذوب شده یخ را نمی خوریم چرا که به شدت بیماری زاست. افزایش دهنده سودا و محرک اخلاط  بد در بدن است. چه تابستان چه زمستان چه پاییز در طب سنتی یخ خوردن نداریم.

 نکته بعدی درباره حجم آب مورد نیاز در پاییز بود. ما قانون ثابتی برای حجم آب برای افراد نداریم. هر فردی بنا بر خشکی و تری بدن، فاصله از زمان هضم غذا، میزان تعریق، میزان خونریزی ، اسهال ، هرچیزی که باعث می شود آب از بدن دفع شود ، نیاز اب خودش را باید در طول روز تخمین بزند و تامین کند.

در شرایط صحت سیستم مغزی هر وقت فرد تشنه شد می تواند به مقدار نیاز آب مصرف کند.

اما متاسفانه یکی به علت کهنسالی و یکی به علت استرس مرکز تشنگی درست کار نمی کند.

دقت کرده اید وقتی استرس شما خیلی بالاست آب خوردن را از یاد می برید؟  یعنی یکی باید به شما اخطار دهد که چقدر لبهای شما خشکیده و باید آب بخورید. جالب اینکه وقتی آب می خورید استرس شما هم کمتر می شود.

در کهن سالی هم همین اتفاق می افتد. در کهن سالی سیستم مغزی قسمت عطش درست فعالیت و انفعال خود را انجام نمی دهد. در این شرایط فرد باید حواسش باشد نیاز به آب را از علائم دیگری مثل خشکی دهان و پوست یا میزان تعریق یا میزان حرارت درونی معده و کبد دریابد و به تدریج با دقت و تمرین سعی کند میزان نیاز روزانه خود به آب را تنظیم کند و حتی بدون حس تشنگی مصرف نماید.

آیا ناشتا نوشیدن آب خیلی از امراض را دفع می کند؟ آیا طبق تبلیغات رایج در فضای مجازی مصرف 4 لیوان آب ناشتا با چند قطره آب لیمو ترش بسیاری از امراض را دفع میکند. آیا این واقعا صحت داره؟

آب خنک خوردن حتی با خنکی معتدل به هیچ وجه نباید در پاییز در حالت ناشتا انجام شود. البته وقتی وارد بحث آب داغ می شویم وارد بحث درمان می شویم. یعنی آب داغ داروست . شما بیماری دارید آیا خلط  لزج در معده تان دارید آیا خلط صبحگاهی دارید آیا از بیماری ها و اختلالاتی که مربوط به سوء هاضمه هستند رنج می برید ، در این زمان ها شاید نیاز داشته باشید آب داغ صبحگاهی مصرف کنید. اما در حالت سلامت این کار صحیح نیست.

بخش دوم: چای

 اما خیلی وقت ها اتفاق می افتد که مایلیم تشنگی خود را با نوشیدنی هایی مثل چای جبران کنیم. آیا در پاییز نوشیدنی هایی مثل چای که خیلی هم رایج هست جای آب را میگیرد یا نه؟ یا علاوه بر آن آب هم باید به جای خود مصرف شود؟

یک بحث درمورد خود چای هست و یک بحث درمورد فصل پاییز که با چای چه تناسبی دارد. اولا اینکه چای در طب سنتی ما یک دواست. مثل اینکه شما بگویید “من آموکسی سیلین بخورم یا نخورم من استامینوفن بخورم یا نخورم؟” خب ما می گوییم آیا نیاز دارید؟ بیمارید؟ این دارو با این بیماری شما تناسب دارد ؟ چای هم همینطور است.

چای یک سری خواص دارویی دارد. نه مطلقا می گوییم ممنوع است و هیچ کس نخورد و نه می گوییم مثل غذا دائما مصرف شود.

اشتباه ما اینست که چای را مثل آب مصرف میکنیم چای را مثل غذا مصرف می کنیم ، دائما و در تمام روز ها. این اشتباه اصلی ما در مورد مصرف چای است.

البته نحوه مصرف چای هم مشکل دارد. اگر چای روی غذا خورده شود ، از جذب آهن جلوگیری می کند و موجب کم خونی می شود اما خود چای عامل کم خونی نیست. چای دارویی است که نام آن در کتاب های معتبر و مهم ادویه طب سنتی آمده است و استفاده درمانی دارد.

چای مزاجی سرد و خشک دارد در بعضی از کتاب ها هم گرم و خشک بیان شده ولی بدون شک خشکی افزای قوی حساب می شود. پس طبیعی است که چای در فصل پاییز مفید نباشد. یعنی خشکی فصل پاییز را افزایش دهد.

اما اینکه چرا بعضی بدن ها بجای آب ، چای می طلبد این به مزاج معده برمیگردد. گاهی وقت ها یک معده ای بیمار است یعنی رطوبت بیش از اندازه در خود انباشته کرده که علت اصلی آن پرخوری های زائدی هست که ما داریم و با چای قصد دارند در واقع رطوبت معده را خشک کنند و استفاده دوایی از آن می کنند که آن هم تا حدی که مصرف درمانی است و با اصول و قواعد صحیح اجرا می شود میتواند مفید باشد و به محض اینکه از حد دوایی خارج شد و استفاده مکرر و بی اندازه پیدا کرد خود مایه ضرر و آسیب به مزاج می شود.

در مجموع مزاج چای با مزاج فصل پاییز بسیار ناخواناست برخلاف آب که مزاجش با مزاج پاییزخیلی هماهنگی دارد و تری خوبی به مزاج ما می دهد و باعث میشود رطوبت بدن که در اثر وقوع فصل پاییز کمتر شده است ، جبران شود. پس نتیجه میگیریم در این فصل نباید از نوشیدن آب و مایعات مشابه غافل شد.

البته لازم است اگر فردی سوء مزاج در معده دارد و تحمل نوشیدن آب را ندارد جداگانه بیماری خود را درمان کند تا بتواند به نحو صحیح از آب استفاده کند وگرنه آب برای معده او ممکن است در یک حالت هایی احساس آزار و اذیت و ضرر ایجاد کند. اما در مجموع برای بدن مورد نیاز باشد. در واقع بدن و معده دو عکس العمل مختلف نشان می دهند و فقط با درمان معده می تواند شرایطی ایجاد کند تا بدن از فواید آب استفاده کند.

 مطلب دیگری که لازم است درباره فصل پاییز گفته شود این است که ما باید از هر سردی در فصل پاییز پرهیز داشته باشیم.

طبق روایتی که از حضرت امام علی (ع) داریم میفرماید: از سرما در آغازش بپرهیزید و در پایانش استقبال کنید. چون سرما با بدن ما همان کاری را می کند که با درختان می کند.

بخاطر همین ما هر نوع سردی را چه رفتار های سرد، چه خوراکیهای سرد مزاج و چه آب سرد را نباید وارد بدن کنیم. چرا؟ چون داریم از یک فصل گرم وارد یک فصل بسیار سرد زمستان میشویم.

گفتیم اینجا امتزاج فصلین است. حالا ما باید زمینه بیماری های سرد را در بدن ایجاد نکنیم یا به نحوی سعی کنیم جلوگیری کنیم از اینکه زمینه امراض سرد فصل در بدن ایجاد شود.

بیشتر بیماری های سرد مربوط به فصل زمستان است اما جالب اینجاست که رویشگاه این امراض در بدن ما عادات غلط پاییزی است. و شنیده اید که در طب فولکلور هم می گویند که اگر در پاییز سرما خوردی ، سرماخوردگیش خیلی سخت تر از سرماخوردگی زمستان است. چرا؟ چون ریشه یک بیماری سرد در بدن ایجاد می شود که در تمام طول فصل سرما این با تو خواهد بود و با او درگیر خواهی بود مگر اینکه مزاج بسیار قوی و قوایی عالی داشته باشی.

سرماخوردگی پاییزه معمولا کهنه میشود و ما برای مادرها توصیه هایی داریم که در فصل پاییز به روشهای خاصی که آموزش می دهیم از بچه ها خوب مراقبت کنند ، در پاییز اگر خوب مراقبت کنند، سرما نخورند و انواع بیماری های سرد را مبتلا نشوند فصل زمستان راحت تری را پشت سر خواهند گذاشت.

و برعکس اگر هر نوع سرمایی را در بدن نفوذ دادند به دردسر خواهند افتاد. از جمله آب سرد خوردن ، مثلا ما توصیه می کنیم دوستان با شروع پاییز سریعا اب سردکن های یخچال را خالی و خاموش کنند و بطری آب را در قسمت خیلی سرد یخچال اصلا نگذارند و وقتی فصل زمستان آمد اصلا آب سرد داخل یخچال نگذارند.

بچه ها را عادت بدهید از شیر آب یا آب شیرین کن آب مصرف کنند. اگر طبیعت خیلی گرمی دارید آب سرد و گرم را مخلوط کنید تا دمای متناسب مزاج خود را بدست بیاورید.

با معده خالی خوراکی های سرد مصرف نکنید!

مراقب باشید که همیشه خصوصا در پاییز با معده خالی خوراکی های سرد مصرف نکنید. که سرما خصوصا آب سرد وقتی معده خالی هست سریعا به سمت کبد می رود. وقتی معده خالی هست هیچ مانعی مثل غذا نیست که این سردی را بشکند بنابراین سریع به سمت کبد می رود و سرد شدن کبد مساوی شروع بیماری های سرد بسیاری در بدن است که می تواند عامل زمین گیر شدن ما در فصل زمستان باشد.